Το μυστικό για να αποκτήσει αυτοπεποίθηση το παιδί σου

Το μυστικό για να αποκτήσει αυτοπεποίθηση το παιδί σου

Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένα παιδί που πίστευε στον εαυτό του. Όχι γιατί τού το είπαν οι μεγάλοι, ούτε γιατί είχε “καλές επιδόσεις”, αλλά γιατί κάτι μέσα του τού ψιθύριζε: μπορείς. Στον σημερινό κόσμο, αυτή η φωνή σπάνια επιβιώνει. Αντιθέτως, καλύπτεται από προσδοκίες, από άγχη, από καλάθια επιβράβευσης και κούπες “είσαι ο καλύτερος”. Έτσι, όταν μιλάμε για την αυτοπεποίθηση στο παιδί, δεν μιλάμε για ένα bonus χαρακτηριστικό που καλό είναι να έχει, αλλά για την ίδια του την ψυχική βάση.

Η αυτοπεποίθηση δεν είναι προορισμός· είναι το έδαφος πάνω στο οποίο το παιδί θα πατήσει για να γίνει άνθρωπος που ζει, δοκιμάζει, εμπιστεύεται τον εαυτό του. Χωρίς αυτήν, κάθε λάθος γίνεται ντροπή, κάθε αβεβαιότητα απειλή. Όμως από πού αρχίζει; Ποια είναι τα στοιχεία που την οικοδομούν; Και κυρίως: πώς μπορούν οι γονείς να στηρίξουν την αυτοπεποίθηση στο παιδί χωρίς να την υπαγορεύσουν;

Δεν υπάρχει μια ενιαία απάντηση — αλλά υπάρχουν δρόμοι. Στο άρθρο αυτό, θα δούμε πώς διαμορφώνεται η αυτοπεποίθηση στον ψυχικό κόσμο του παιδιού, τι την ενισχύει και τι την υπονομεύει, πώς μπορούμε να τη θρέψουμε χωρίς να τη μετατρέψουμε σε κούφια επανάληψη του “μπράβο”. Και στο τέλος, θα συναντήσουμε μια ιστορία που αποτυπώνει όλα αυτά με τρόπο ευαίσθητο, διακριτικό και γεμάτο φως.

Παιδί και αυτοπεποίθηση: μια σχέση που ξεκινά από νωρίς

Αν θέλουμε να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτοπεποίθηση στο παιδί, πρέπει πρώτα να απαλλαγούμε από έναν κοινό μύθο: ότι η αυτοπεποίθηση είναι αποτέλεσμα επιτυχιών. Όχι. Η ουσιαστική αυτοπεποίθηση χτίζεται πριν από την επιτυχία, συχνά μέσα στην αποτυχία.

Η ψυχολόγος και ερευνήτρια Carol Dweck, μέσα από το έργο της πάνω στη θεωρία της νοοτροπίας (“mindset”), έδειξε ότι τα παιδιά που έχουν νοοτροπία ανάπτυξης (δηλαδή πιστεύουν ότι μπορούν να βελτιώνονται με προσπάθεια) αναπτύσσουν πολύ πιο σταθερή και υγιή αυτοπεποίθηση σε σχέση με εκείνα που εστιάζουν μόνο στην επιβράβευση. Όταν το παιδί μαθαίνει ότι «έκανα λάθος, αλλά μπορώ να ξαναδοκιμάσω», τότε αποκτά μια βιωματική αίσθηση ικανότητας, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα.

Αντίθετα, όταν επαινείται μόνο για το «καλό αποτέλεσμα», αρχίζει να φοβάται το ρίσκο, αποφεύγει τις προκλήσεις και περιορίζει τη δυναμική του. Ο φόβος της αποτυχίας γίνεται πιο ισχυρός από τη χαρά της ανακάλυψης. Κι εκεί, η αυτοπεποίθηση διαβρώνεται αθόρυβα.

Σύμφωνα με μελέτη του Harvard Graduate School of Education (2019), τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου τους επιτρέπεται να εκφράζονται χωρίς συνεχή διόρθωση ή άγχος για την «αριστεία», εμφανίζουν ισχυρότερη συναισθηματική ανθεκτικότητα και μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Με άλλα λόγια, ένα παιδί αποκτά αυτοπεποίθηση όχι όταν το επαινούμε ακατάπαυστα, αλλά όταν το αφήνουμε να είναι — με τα λάθη του, με τις προσπάθειές του, με τη μοναδική του ματιά.

Αυτός ο χώρος ασφάλειας δεν απαιτεί ιδιαίτερες μεθόδους. Ζει σε μικρές στιγμές: όταν ακούμε με προσοχή την ιστορία που έπλασε το παιδί στο παιχνίδι του. Όταν του λέμε «πώς ένιωσες γι’ αυτό που έκανες;» αντί για «μπράβο, τα κατάφερες!». Όταν το ενθαρρύνουμε να δοκιμάσει ξανά, όχι για να «νικήσει», αλλά γιατί του αξίζει να συνεχίσει.

Το παιδί και η αυτοπεποίθηση είναι δύο έννοιες αλληλένδετες, αλλά η σειρά έχει σημασία. Το παιδί έρχεται πρώτο. Η αυτοπεποίθηση δεν του δίνεται· του επιτρέπεται να την ανακαλύψει.

Λόγος, παιχνίδι, σιωπή: τρεις δρόμοι προς την αυτοπεποίθηση

Η αυτοπεποίθηση στο παιδί δεν οικοδομείται από μόνη της. Δεν προκύπτει αυθόρμητα, ούτε γεννιέται μέσα από μια γενική «καλή ανατροφή». Καλλιεργείται μέσα από συγκεκριμένες εμπειρίες. Από μικρές, επαναλαμβανόμενες στιγμές που δίνουν στο παιδί τον χώρο να σκεφτεί, να νιώσει και να υπάρξει χωρίς να αξιολογείται. Τρεις τέτοιες διαδρομές είναι ο λόγος, το παιχνίδι και η σιωπή.

Ο λόγος είναι το πρώτο υλικό με το οποίο χτίζεται η αίσθηση του εαυτού.

Κάθε λέξη που λέμε στο παιδί, κάθε χαρακτηρισμός, κάθε πρόταση, δεν είναι απλώς επικοινωνία· είναι καθρέφτης. Όταν το παιδί ακούει διαρκώς φράσεις όπως «είσαι απρόσεκτος», «δεν προσπαθείς αρκετά» ή ακόμη και «είσαι πολύ έξυπνος», δημιουργείται μέσα του μια ταμπέλα, μια ετικέτα που μπορεί να το περιορίσει — θετικά ή αρνητικά.

Αντίθετα, όταν χρησιμοποιούμε γλώσσα που επικεντρώνεται στη διαδικασία και όχι στην ετικέτα, χτίζουμε ουσιαστικά. «Μου άρεσε που δοκίμασες ξανά», «πώς ένιωσες όταν τα κατάφερες;», «έχεις έναν ενδιαφέροντα τρόπο να σκέφτεσαι» — αυτές είναι φράσεις που ανοίγουν δρόμο, που επιβεβαιώνουν χωρίς να επιβάλλουν, που ενισχύουν χωρίς να κολακεύουν κενά.

Το παιχνίδι, από την άλλη, είναι η πιο αγνή μορφή ελευθερίας.

Εκεί, το παιδί μπορεί να είναι ό,τι θέλει, να πειραματιστεί, να αποτύχει, να αλλάξει ρόλο και σχήμα. Δεν αξιολογείται, δεν εξετάζεται, δεν συγκρίνεται. Σε αυτόν τον χώρο, μπορεί να δημιουργήσει ιστορίες, να επινοήσει λύσεις, να «χτίσει» μια δική του πραγματικότητα. Και ακριβώς εκεί — μέσα σε μια φαινομενικά απλή δραστηριότητα — αποκτά την αίσθηση: εγώ μπορώ να δημιουργώ.

Έρευνες έχουν δείξει ότι το ελεύθερο παιχνίδι (free play), δηλαδή το μη κατευθυνόμενο από ενήλικες παιχνίδι, συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, της αυτορρύθμισης και της κοινωνικής ευελιξίας. Το παιδί μέσα στο παιχνίδι του δεν χρειάζεται την αποδοχή κανενός — και γι’ αυτό ακριβώς αρχίζει να εμπιστεύεται την κρίση του.

Και η σιωπή;

Εκείνη η τόσο παρεξηγημένη σιωπή, που οι ενήλικες συχνά ερμηνεύουν ως απομάκρυνση ή αμηχανία, είναι στην πραγματικότητα μια από τις πιο γόνιμες στιγμές ενδυνάμωσης. Όταν το παιδί μένει λίγο μόνο του, όταν έχει χρόνο να βαρεθεί, να παρατηρήσει, να στοχαστεί, να σκεφτεί τι θέλει, τι ένιωσε, τότε σιγά-σιγά αποκτά πρόσβαση στη δική του εσωτερική φωνή.

Μέσα στη σιωπή δεν επιβεβαιώνεται από κανέναν. Κι όμως, εκεί μπορεί να γεννηθεί η πιο βαθιά αυτοπεποίθηση: αυτή που δεν εξαρτάται από κανέναν εξωτερικό παράγοντα, αλλά πηγάζει από τη γνώση του ποιος είμαι και τι νιώθω.

Όταν το παιδί αρχίσει να εκφράζεται με λόγο που του δίνει φωνή, να παίζει με ελευθερία που του δίνει ρόλο και να σιωπά με ασφάλεια που του δίνει χώρο, τότε αρχίζει να οικοδομεί έναν εσωτερικό κόσμο σταθερό και δημιουργικό. Και μέσα σε αυτόν τον κόσμο, η αυτοπεποίθηση δεν είναι απλώς μια “δεξιότητα”. Είναι τρόπος ύπαρξης.

Η λογοτεχνία χτίζει υγιή αυτοπεποίθηση: όταν το παιδί βλέπει τον εαυτό του σε μια ιστορία

Η παιδική λογοτεχνία δεν είναι απλώς μέσο ψυχαγωγίας. Είναι καθρέφτης, δίαυλος και πυξίδα. Και ίσως τίποτα δεν ενισχύει τόσο την αυτοπεποίθηση στο παιδί όσο η δυνατότητα να δει τον εαυτό του μέσα σε μια αφήγηση, να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του, να βρει λέξεις για τις σκέψεις του και — κυρίως — να νιώσει ότι δεν είναι μόνο του.

Ένα καλό παιδικό βιβλίο δεν κηρύσσει την αυτοπεποίθηση. Δεν την διδάσκει με συνταγές, ούτε την επιβάλλει ως ηθική υποχρέωση. Αντίθετα, τη σέβεται. Τη φανερώνει μέσα από ήρωες που κάνουν λάθη, που νιώθουν ανεπαρκείς, που αμφισβητούν τον εαυτό τους — και που παρ’ όλα αυτά τολμούν να συνεχίσουν. Και ακριβώς σε αυτή την πραγματική διαδρομή ο μικρός αναγνώστης βρίσκει κάτι πολύτιμο: έναν εσωτερικό σύμμαχο.

Όταν ένα παιδί διαβάζει ή ακούει την ιστορία κάποιου που ένιωσε φόβο, αμηχανία ή αμφιβολία και κατάφερε να σταθεί όρθιο, κάτι αρχίζει να κινείται και μέσα του. Δεν είναι πια μόνο του στον αγώνα να πιστέψει στον εαυτό του. Έχει έναν συνοδοιπόρο — και αυτό είναι ήδη μια νίκη.

Η λογοτεχνία, λοιπόν, δεν είναι μια πολυτέλεια στην ανατροφή. Είναι εργαλείο ψυχικής ενδυνάμωσης. Και όταν επιλεγεί με φροντίδα, μπορεί να γίνει ο πιο γλυκός και διακριτικός τρόπος να χτιστεί η αυτοπεποίθηση στο παιδί — χωρίς φωνές, χωρίς υποδείξεις, μόνο με την απαλή δύναμη της αφήγησης.

Το αγόρι που ανακάλυψε πως θα αλλάξει τον κόσμο: μια ιστορία για το παιδί, και την αυτοπεποίθηση που γεννιέται από μέσα

Υπάρχουν κάποια παιδικά βιβλία που δεν απευθύνονται μόνο στο παιδί, αλλά και στον ενήλικα που το συνοδεύει. Που δεν προσπαθούν να επιβάλουν “θετικά μηνύματα”, αλλά να δημιουργήσουν χώρο για βαθιά, ειλικρινή επαφή. Το βιβλίο Το αγόρι που ανακάλυψε πως θα αλλάξει τον κόσμο της Δήμητρας Αντώναρου είναι ένα τέτοιο έργο: ήσυχο και δυνατό ταυτόχρονα, μια αφήγηση που προσφέρει το πιο πολύτιμο πράγμα σε ένα παιδί — τη δυνατότητα να πιστέψει στον εαυτό του.

Ο ήρωας της ιστορίας, ο μικρός Άγγελος, δεν ξεκινά ως “ήρωας”. Είναι ένα παιδί όπως όλα: γεμάτο ερωτήματα, εσωτερικές αμφιβολίες, μια αδιόρατη αίσθηση ότι κάτι του λείπει — όχι απ’ έξω, αλλά μέσα. Η συνάντησή του με τον Χαρίλαο, έναν μυστηριώδη ηλικιωμένο που λειτουργεί σαν σοφός καθρέφτης, γίνεται η αφορμή για ένα εσωτερικό ταξίδι. Μέσα από απλούς διαλόγους και βαθιά στοχαστικά ερωτήματα, ο Άγγελος αρχίζει να βλέπει τον εαυτό του διαφορετικά. Όχι ως αυτόν που πρέπει να “αποδείξει κάτι”, αλλά ως αυτόν που είναι ήδη αρκετός.

Η δύναμη του βιβλίου βρίσκεται στο ότι δεν καθοδηγεί το παιδί — το εμπιστεύεται. Δε βιάζεται να δώσει απαντήσεις, αλλά του μαθαίνει να κάνει τις σωστές ερωτήσεις. Η γλώσσα του είναι καθαρή, αληθινή, χωρίς διδακτισμούς, χωρίς φανφάρες. Κι όμως, η κάθε του σελίδα κουβαλά μια σπάνια σοφία: αυτή που γεννιέται από το βίωμα και μεταδίδεται σιωπηλά.

Η Δήμητρα Αντώναρου δεν γράφει απλώς ένα παιδικό βιβλίο. Δημιουργεί έναν ψυχικό χώρο, μέσα στον οποίο παιδί και αυτοπεποίθηση μπορούν να συναντηθούν με φυσικότητα. Το βιβλίο αυτό δεν υπόσχεται ότι θα “λύσει” κάτι. Υπόσχεται όμως κάτι πολύ πιο ουσιαστικό: ότι το παιδί θα δει τον εαυτό του — και θα τον αναγνωρίσει.

Αν αναρωτιέσαι πώς μπορείς να καλλιεργήσεις την αυτοπεποίθηση στο παιδί σου χωρίς πίεση, χωρίς υπερβολή, χωρίς μαγικές λύσεις — η απάντηση ίσως βρίσκεται σε μια ιστορία. Μια ιστορία που δεν του λέει τι να σκεφτεί, αλλά του δίνει χώρο να σκεφτεί. Που δεν του λέει ποιος να γίνει, αλλά του δείχνει ότι είναι ήδη κάποιος.

📘 Το αγόρι που ανακάλυψε πως θα αλλάξει τον κόσμο είναι ένα βιβλίο-σπινθήρας. Ένας ήρεμος φάρος μέσα στον πολύβουο κόσμο της παιδικής καθημερινότητας. Αν ψάχνεις ένα δώρο που θα αφήσει αποτύπωμα βαθύ — και στο παιδί, και σε εσένα — αυτό είναι το σωστό ξεκίνημα.

👉 Αναζήτησέ το σήμερα. Και άφησε το παιδί να ανακαλύψει το πιο πολύτιμο μυστικό: ότι μπορεί. ΒΡΕΣ ΤΟ ΕΔΩ!