Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ασφαλούς Πλοήγησης στο Διαδίκτυο, η εκπαιδευτικός και κοινωνιολόγος, συγγραφέας του παραμυθιού “Ο Φάνης και η Οθόνη με τα Μυστικά” Στέλλας Σαρικά δίνει συνέντευξη στο press room της ιστοσελίδας των εκδόσεων iWrite για τον εθισμό των παιδιών σε κινητά και υπολογιστές.
Ως κοινωνιολόγος, πώς νομίζετε πως μπορεί να επηρεάσει την πορεία της κοινωνίας η στροφή των μικρών παιδιών στον ανεξέλεγκτο κόσμο του διαδικτύου;
Από έρευνες που έχουν γίνει φαίνεται ότι το διαδίκτυο έχει επηρεάσει αδιαμφησβήτητα την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων και τον τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Η ορθή κι ελεγχόμενη χρήση του διαδικτύου έχει συμβάλει σημαντικά στην αναβάθμιση της ενημέρωσης, της επικοινωνίας και της ψυχαγωγίας στη σύγχρονη εποχή. Η ανεξέλεγκτη όμως, άνευ ορίων, χρήση ελλοχεύει πολλούς κινδύνους. Η πολύωρη ενασχόληση των παιδιών με το διαδίκτυο τους αφαιρεί τη δυνατότητα ουσιαστικής επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με τον κόσμο που τους περιβάλλει. Η εικονική πραγματικότητα τους στερεί τη χαρά της δημιουργίας, της έκφρασης, της απόκτησης κοινωνικών δεξιοτήτων, στοιχείων δηλαδή απαραίτητων για τη συναισθηματική και κοινωνική ωρίμανση τους. Επιπλέον, δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι τα πάντα μπορούν να επιτευχθούν με το άγγιγμα μιας οθόνης, γεγονός που συχνά οδηγεί στην αδυναμία τους να αναπτύξουν τεχνικές αντιμετώπισης προβλημάτων. Αυτό έχει ως συνέπεια την αδυναμία κατανόησης της πολυπλοκότητας του κόσμου που ζουν επηρεάζοντας ταυτόχρονα την ψυχοκοινωνική αλλά και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Στον πλασματικό κόσμο που βιώνουν -μέσω των online παιχνιδιών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης- οι κοινωνικές σχέσεις που δημιουργούν δε βασίζονται στην πραγματικότητα, αλλά σε επιφανειακές, πολλές φορές αναξιόπιστες επαφές που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι και επιβλαβείς για την ψυχική τους υγεία. Έννοιες όπως η κατανόηση, η αλληλεγγύη, η ενσυναίσθηση, η συναισθηματική ωριμότητα και σταθερότητα φαίνεται να απειλούνται. Μια κοινωνία βασισμένη σε πλασματικές κοινωνικές σχέσεις, σε εμπορευματοποιημένες αξίες, σε ποσοτικοποιημένα ιδανικά και στόχους, σε επιδερμικές αλληλεπιδράσεις δε μπορεί κατά τη γνώμη μου να βαδίσει χωρίς παράπλευρες απώλειες. Αυτό που πρέπει να καλλιεργηθεί στα παιδιά είναι η ορθολογική και κριτική στάση απέναντι στην τεχνολογία. Η αντιμετώπισή της ως μέσου για την επίτευξη κάποιου σκοπού και όχι ως αυτοσκοπού.
Σωστά θέσατε στο βιβλίο σας πως και οι γονείς είναι κολλημένοι στις «γκρίζες εικόνες». Είναι δυνατόν να προστατεύσουν τα παιδιά τους από τον εθισμό στο διαδίκτυο, ενώ είναι και οι ίδιοι σε μια τέτοια κατάσταση;
Οι γονείς αποτελούν αδιαμφισβήτητα πρότυπα μίμησης για τα παιδιά τους. Στην ουσία τα παιδιά αναπαράγουν και μιμούνται τις συμπεριφορές των γονέων τους. Πριν ζητήσουν λοιπόν από τα παιδιά τους να περιορίσουν τη χρήση των κινητών/τάμπλετ, είναι καλό να αξιολογήσουν τη δική τους στάση απέναντι στην τεχνολογία. Δεν μπορώ να ζητώ από κάποιον να κάνει κάτι όταν εγώ ο ίδιος μέσω της συμπεριφορά μου το αναιρώ. Είναι απαραίτητο να επαναπροσδιορίσουν τον αξιακό προσανατολισμό της οικογένειάς τους. Να αποφασίσουν τι είναι σημαντικό και τι όχι για να βελτιώσουν την καθημερινότητά τους εστιάζοντας στον ποιοτικό και δημιουργικό χρόνο που θα αφιερώνουν σε αυτά. Το πρώτο βήμα λοιπόν, για να επιτευχθεί η ορθή χρήση της τεχνολογίας είναι να συζητήσουν με τα παιδιά τους τα οφέλη αλλά και τους κινδύνους του διαδικτύου. Η συζήτηση και ο διάλογος αποτελούν κατά τη γνώμη μου τα μόνα μέσα που μπορούν να αναστρέψουν αυτήν την κατάσταση. Ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς αλληλοεπιδρούν με τα παιδιά τους σχετίζεται ακόμη με το πόσο «εθισμένα» ή όχι είναι σε κάποιο ηλεκτρονικό μέσο. Δυστυχώς οι ρυθμοί της καθημερινότητας είναι τέτοιοι που αρκετοί γονείς αρκούνται σε απλές επιπλήξεις ή απαγορεύσεις οι οποίες έχουν τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Οδηγούν δηλαδή στην εξιδανίκευση του μέσου και σε μια επιφανειακή, πρόσκαιρη αντιμετώπιση του προβλήματος. Συμπερασματικά θα έλεγα ότι για να τροποποιήσουμε τη συμπεριφορά των παιδιών θα πρέπει πρώτα εμείς ως ενήλικες να στοιχειοθετήσουμε μια σταθερή και ελεγχόμενη στάση απέναντι στην τεχνολογία. Κι αυτό γίνεται μόνο μέσα από τις πράξεις μας οι οποίες δηλώνουν τις αξίες που θέλουμε να περάσουμε.
Οι ηλικίες των παιδιών που έχουν δικά τους κινητά ή τάμπλετ όλο και μικραίνουν. Τί θεωρείτε πως μπορεί να προκαλεί την αύξηση του εθισμού των μικρών παιδιών στο διαδίκτυο;
Είναι γεγονός ότι ολοένα και μικρότερες ηλικίες παιδιών ασχολούνται με το διαδίκτυο. Όπως ανέφερα και παραπάνω πολλοί γονείς εξαιτίας των γρήγορων ρυθμών της καθημερινότητας και των υποχρεώσεων βλέπουν το κινητό ή το τάμπλετ ως μέσο για την απασχόληση του παιδιού. Πολλές φορές μάλιστα η ενασχόληση των παιδιών με τις οθόνες ξεπερνά τα επιτρεπόμενα όρια από άποψη χρόνου. Τα παιδιά αποτελούν ίσως τους πιο ενθουσιώδεις χρήστες της τεχνολογίας. Αυτό οφείλεται στα δελεαστικά παιχνίδια και στις απεριόριστες δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία. Οι γονείς λοιπόν θα πρέπει να αξιοποιήσουν αυτόν του ενθουσιασμό, με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να μην επιδρά αρνητικά σε άλλους τομείς της ζωής τους. Το κινητό και το τάμπλετ δε μπορεί σε καμιά περίπτωση να υποκαταστήσει την ανθρώπινη επικοινωνία και τα οφέλη που προκύπτουν από αυτήν. Η ποιοτική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών και η από κοινού χρήση του διαδικτύου, έτσι ώστε να διασφαλίζεται μια ισορροπία, αποτελούν τρόπους για την καλύτερη αξιοποίηση της τεχνολογίας από τα παιδιά.
Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να σπάσει η αλυσίδα του εθισμού στις οθόνες σε μια οικογένεια;
Η απάντηση βρίσκεται στη λέξη όρια. Είναι σημαντικό οι γονείς να οριοθετήσουν πότε και πόσο μπορεί το παιδί να χρησιμοποιεί το κινητό ή τάμπλετ. Η από κοινού συμφωνία κάποιων αρχών και κανόνων είναι απαραίτητο να γίνεται από την αρχή. Μπορούν να λειτουργήσουν ως μια μορφή εσωτερικού κοινωνικού ελέγχου. Το παιδί έτσι μαθαίνει να θέτει όρια στη συμπεριφορά του, να κατανοεί πότε υπερβαίνει αυτά τα όρια και να αναζητά βοήθεια όποτε δε μπορεί να τα καταφέρει. Επίσης, η ρεαλιστική παρουσίαση των επιπτώσεων της τεχνολογίας θέτει στο παιδί το πρόβλημα καθιστώντας το συνυπεύθυνο για την αντιμετώπισή του. Ο διδακτισμός και η απαγόρευση οδηγούν σε αντίθετα αποτελέσματα όπως στη «μυθοποίηση» του ηλεκτρονικού μέσου. Και βέβαια το σημαντικότερο είναι η τήρηση των οικογενειακών κανόνων χρήσης του διαδικτύου από όλους.
Θεωρείτε πως η έκθεση και η εξοικείωση των μικρών παιδιών στο διαδίκτυο είναι επωφελής ή βλαβερή γι’ αυτά;
Η ορθολογική χρήση της τεχνολογίας μπορεί να βοηθήσει σε πολλούς τομείς. Είναι σημαντικό τα παιδιά να δουν το διαδίκτυο ως εργαλείο που τους προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες τόσο σε επίπεδο πληροφόρησης όσο και σε επίπεδο επικοινωνίας. Γι’ αυτό είναι καλό οι γονείς να εξερευνούν μαζί με τα παιδιά τους αυτές τις δυνατότητες. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει στο άκουσμα της λέξης διαδίκτυο να φέρνουν στο μυαλό τους μόνο κάποιο online παιχνίδι ή κάποιας μορφής επικοινωνία μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό που οι γονείς οφείλουν να τους καλλιεργήσουν είναι η κριτική στάση απέναντι στο διαδίκτυο (ασφαλής και σωστός τρόπος χρήσης του) κι όχι η απόρριψή του.
ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Ο ΦΑΝΗΣ ΚΑΙ Η ΟΘΟΝΗ ΜΕ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ