Η συγγνώμη που δεν έχει ζητήσει (ακόμα;) η Εκκλησία στην Ελλάδα

απόσπασμα από το βιβλίο «Η Οφειλόμενη Συγγνώμη»

Η «ταυτότητα» του Νεοέλληνα

Οι δόξες, οι ιδέες, κυριαρχούν απόλυτα με έναν μόνο τρόπο, αυτόν της επιβολής. Αν δεν υπάρχει επιβολή, θα έχουμε από κάποια στιγμή πλέον διάσταση ή και πληθώρα ιδεών και απόψεων, γιατί είναι ίδιον του ανθρώπου να ερευνά και να ερωτά, για να μάθει και να δίνει πληθώρα ερμηνειών. Η μοναδική δόξα σε ένα κράτος, σε μια κοινωνία, σε τόσο μεγάλο πληθυσμό και έκταση όπως το Βυζάντιο και για τόσο μεγάλο διάστημα, θα έπρεπε να μας κάνει υποψιασμένους για ολοκληρωτισμό. Η παρουσίαση αυτή προσπαθεί να προσεγγίσει ένα τέτοιο φαινόμενο στον βυζαντινό κόσμο, τις συνιστώσες του, αλλά κυρίως τα αποτελέσματά του.

Ο «αρνητικός ρόλος» και η δράση της Εκκλησίας για την επικράτηση και τη διατήρηση της εξουσίας της είναι ένα θέμα ταμπού για την ελληνική κοινωνία, λόγω της τεράστιας δύναμης και της εμπλοκής που έχει η Εκκλησία με την Πολιτεία και τη διαχρονική της επιρροή στην κοινωνία μας.

Μόνο που η επιρροή αυτή είναι ιδιαίτερα οπισθοδρομική, τόσο σε ατομικό επίπεδο, όσο και κοινωνικό. Θεωρητικά, προσπαθούμε εδώ και διακόσια χρόνια να γίνουμε ένα δημοκρατικό κράτος ισότητας και ευνομίας, αλλά έχουμε ακόμη διάσπαρτες σοβαρές ενδείξεις μιας υφέρπουσας θεοκρατίας, ανισότητας και ανορθολογικότητας, εξαιτίας ίσως μίας εξουσίας επίσημης και ανεπίσημης ταυτόχρονα. Η δράση και η ιδεολογία της Εκκλησίας ακόμη και σήμερα δεν φαίνεται να συνάδει με ένα δημοκρατικό και ευνομούμενο κράτος δικαίου και ευνοεί ακόμη φαινόμενα μαγείας και μαγγανείας.

Είναι χρήσιμο λοιπόν, για να την καταλάβουμε καλύτερα, να παρακολουθήσουμε τόσο τα στοιχεία της ιστορικής διαδρομής που την οδήγησαν στην εξουσία και την επικράτηση, όσο και την ιδεολογία της, όπως τη διατύπωσε και την εφάρμοσε στην πράξη.

Ο ελληνικός Πολιτισμός είναι ένα άλλο θέμα που έχει –ή ίσως θα έπρεπε να έχει– συνάφεια με την «ελληνικότητα», μια λέξη η οποία έχει πολλές σημασίες. Την ελληνικότητα τη χρησιμοποιούμε σήμερα για να προσδιορίσουμε την ταυτότητα του Νεοέλληνα, ενώ έχουμε μια ασαφή γνώμη για αυτήν.

Γιατί η Εκκλησία;

Το κείμενο αυτό, αν και εκκολαπτόταν για μια δεκαετία, ξεκίνησε να γράφεται με την ευκαιρία ενός διαγωνισμού το 2020 (μέσα στην καραντίνα του Covid-19), μια περίοδο μέσα στην οποία είχαμε σαφείς ενδείξεις για έναν αντικοινωνικό ρόλο, για μια απροκάλυπτη διάσταση, αλλά και μία αντίθεση της πλειοψηφίας (αρχικά) της Εκκλησίας με την επιστήμη και με την Πολιτεία. Από το ξεκίνημα της πανδημίας το 2020, και ενώ οι περισσότεροι επιστήμονες ξεκαθάρισαν ότι η πανδημία οφείλεται σε έναν εύκολα μεταφερόμενο και ιδιαίτερα φονικό ιό, με πύλη εισόδου κυρίως το στόμα, η Εκκλησία μέσω της ιεραρχίας, μέσω των μοναστηριών, αλλά και του συχνά φανατισμένου και κατευθυνόμενου από σοφούς γέροντες» ποιμνίου, αντέδρασε προβάλλοντας μεταφυσικές δικαιολογίες για το θέμα της θείας κοινωνίας, τον συγχρωτισμό στους ναούς, το χειροφίλημα των παπάδων, τα σταυροφιλήματα και τα εικονοφιλήματα, το θέμα των προστατευτικών μασκών, ακόμα και του εμβολιασμού, καταστάσεις άκρως επικίνδυνες ως προς τη διάδοση του ιού.

Το ίδιο το σύνολο της ιεραρχίας, αγνοώντας την αναιμική (ως προς αυτήν) πολιτική μας εξουσία, αποφάσισε να παρανομήσουν οι ιερείς κατά τα Θεοφάνια του 2021. Επίσης, φάνηκε πως σε ό,τι αφορά το αντιεμβολιαστικό κίνημα, πέρα από όσους το έκαναν από καθαρά αρνητική και αντικυβερνητική θέση και όσους απλά φοβούνταν, οι υπόλοιποι, είχαν βαθιά θρησκευτικά κίνητρα. Αυτά τα υποδαύλιζε ένα σημαντικό κομμάτι της Εκκλησίας, των «γερόντων» και των «πνευματικών». Δεν είναι τυχαίο ότι οι ίδιοι αυτοί κύκλοι, που παρέμειναν στο τέλος σαν πυρήνες του, φέρονται συχνά κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και υπέρ του Πατριαρχείου Μόσχας. Τέλος, διαδίδουν επιπλέον την ολοκληρωτική προπαγάνδα του ρωσικού κράτους στη χώρα μας, πριν αλλά και μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Η Εκκλησία και η αγαστή σχέση με το Κράτος

Η ίδια η Εκκλησία, που χρηματοδοτείται σκανδαλωδώς με πολλούς τρόπους από όλους τους πολίτες, παίζει έναν βαρύνοντα εξωθεσμικό ρόλο στην κυβέρνηση, άλλοτε αφορίζοντας υπουργούς ή ακόμα και τον πρωθυπουργό της χώρας, άλλοτε με αναθέματα και άλλοτε πιέζοντας και αλλάζοντας υπουργούς οι οποίοι δεν της είναι αρεστοί, όπως ο Υπουργός Παιδείας Νίκος Φίλης το 2016. Το όνομα του ελληνικού Υπουργείου Παιδείας, το οποίο ταυτόχρονα είναι «και θρησκευμάτων», αλλά και το προοίμιο του Συντάγματος που αναφέρεται και λαμβάνει ισχύ στο όνομα ενός δημιουργημένου θεού, που είναι αποτέλεσμα θεολογικών ζυμώσεων και διενέξεων του 2ου-4ου αιώνος, μας δείχνουν συμβολικά το μέγεθος της εμπλοκής της στο κράτος και την κοινωνία.

Μας δείχνουν επίσης τη διάστασή μας από ένα κράτος δικαίου, αλλά και τον σχιζοφρενικό γάμο εννοιών, οι οποίες έχουν αντιθετική κατεύθυνση και δυστυχώς μας καθορίζουν ως κράτος και κοινωνία.

Εκτός αυτών, η Εκκλησία είναι ένας μόνιμος σχεδόν φορέας συντήρησης. Παλαιότερα βρήκαν πολλά προσκόμματα οι Διαφωτιστές και αναθεματίστηκαν τα έργα τους, όπως ο Ρήγας Βελεστινλής, ο Χριστόδουλος Παμπλέκης, ο Μεθόδιος Ανθρακίτης κ.ά. Λόγιοι που ήσαν σημαντική αιτία της πνευματικής προεπαναστατικής προετοιμασίας και της ενσυνείδησής μας ως έθνος. Αλλά ακόμα, στο ελεύθερο πλέον κράτος, κυνηγήθηκαν άνθρωποι της τέχνης και όχι μόνο, με αφορισμούς ή αναθέματα στους ίδιους ή στο έργο τους, όπως ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Ανδρέας Λασκαράτος, παρ’ ολίγον ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Παναγιώτης Σοφιανόπουλος, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο σκηνοθέτης Θεόδωρος Αγγελόπουλος, ο σκηνοθέτης Νίκος Καλογερόπουλος και εσχάτως ο νυν (2022) πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, η υπουργός Νίκη Κεραμέως, ο υφυπουργός Νίκος Χαρδαλιάς και τέλος οι Ηλίας Μόσιαλος και Χρήστος Χωμενίδης.

Ακόμη και στην εποχή μας, οι αντιδράσεις σε θέματα τέχνης και ιστορίας που έχουν εμφανιστεί υποστηρίζονται κυρίως από θρησκευτικές και παραθρησκευτικές οργανώσεις και συχνά σε αγαστή συμφωνία με φανατικούς ακροδεξιούς.

Θες να μάθεις περισσότερα για την Εκκλησία και την επιρροή της στο νεοελληνικό κράτος;

Βρες το ιδανικό βιβλίο της σειράς Lux Orbis από τις Εκδόσεις iWrite