Πόσες φορές έχεις αισθανθεί ότι βρίσκεσαι σε αδιέξοδο; Πόσες φορές περίμενες την πρώτη ευκαιρία για να μπεις στο μπάνιο, να βάλεις το χέρι σου μπροστά στο στόμα και να κλάψεις γοερά, αλλά παράλληλα χωρίς να σε ακούσει εκείνη η ψυχούλα που έκλαιγε και χτυπιόταν κάτω, μέχρι πριν λίγο; Πόσες φορές έχεις ακούσει τις φράσεις/παρατηρήσεις- κλισέ άλλων γονέων όπως: «μίλησε; Εμένα από ενός μιλάει!», «ακόμη κοιμάστε μαζί; Α, εμείς από έξι μηνών το βάλαμε στο κρεβάτι του», «μα ακόμη να κόψετε τη πάνα, τη πιπίλα, τον θηλασμό;» και ένα σωρό άλλων φαινομενικά άκακων ερωτημάτων, που όμως σε εσένα δημιουργούν σφίξιμο στο στομάχι και σε κάνουν να παρατηρείς πλέον τον τρόπο που δείχνουν τα άλλα παιδιά να λειτουργούν;
Πόσες φορές έχεις σκεφτεί: «γιατί να είναι τόσο δύσκολο; Αλλιώς φανταζόμουν τη σχέση μου με το παιδί μου…»
Αλήθεια, τι καθορίζει πραγματικά τη σχέση μου με το παιδί μου;
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του πειράματος της Ainsworth (The Strange Situation) και της θεωρίας του John Bowlby (attachment theory), η σχέση που διαμορφώνεται μεταξύ γονέα και παιδιού, είναι η σημαντικότερη σχέση για την ανάπτυξη και την εξελικτική πορεία και των δυο. Ο τρόπος που αντιδρά ο γονέας προς το παιδί, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο ανταποκρίνεται στα ερεθίσματα που λαμβάνει από τη συμπεριφορά του παιδιού, δίνει το σχήμα, τη μορφή που θα έχει η σχέση του μαζί του, ενώ παράλληλα το πώς συμπεριφέρεται το παιδί στον γονέα δείχνει το πώς είναι πιθανόν να συμπεριφέρεται σε άλλους ενήλικες, όσο μεγαλώνει αλλά και κατά τη διάρκεια της ζωής του ως ενήλικας.
Μια ασφαλή οικογενειακή σχέση δημιουργείται όταν οι γονείς καλλιεργούν κλίμα εμπιστοσύνης, συμπαραστέκονται στο κλάμα του παιδιού, ανταποκρίνονται στις ανάγκες του, αναγνωρίζουν τον ενθουσιασμό του και τις επιτυχίες του και το προστατεύουν όταν φοβάται. Τα παραπάνω κάνουν το παιδί να βιώνει ότι μπορεί να βασίζεται στους γονείς του και μακροπρόθεσμα εκπαιδεύεται να αντιμετωπίζει τους άλλους ενήλικες με εμπιστοσύνη, ασφάλεια αλλά και αυτονομία.
Πριν αναρωτηθείτε στην πράξη και σε τι συχνότητα προβαίνετε σε αυτά για το παιδί,
ρωτήστε τον εαυτό σας σε τι βαθμό ικανοποιούνται τα παραπάνω για εσάς…
Στην έναρξη ταξιδιού με πλοίο λαμβάνουμε την ακόλουθη σημαντική οδηγία:
Σε περίπτωση κινδύνου, φορέστε πρώτοι το σωσίβιο και έπειτα φορέστε το στο παιδί!
Στην έναρξη ταξιδιού με αεροπλάνο λαμβάνουμε την ακόλουθη οδηγία:
Σε περίπτωση κινδύνου, φορέστε πρώτοι την μάσκα και έπειτα βοηθήστε το παιδί να τη φορέσει!
Στη καθημερινότητα όμως, σε αυτές τις μικρές, αλλά κατά άλλα εξαιρετικά σπουδαίες για την ανάπτυξη του παιδιού, στιγμές σπάνια συμπεριφερόμαστε αξιοποιώντας τη σοφία των παραπάνω προτροπών. Για παράδειγμα, μπορεί να πονάει η μέση, όμως, η δράση για την αντιμετώπιση του πόνου της μέσης αντί να είναι πηγαίνω στον γιατρό, γίνεται πίνω κάποιο παυσίπονο και πηγαίνω το παιδί στη δραστηριότητα του έχοντας το στην αγκαλιά μου…Κι αν το παραπάνω αποτελεί ένα παράδειγμα σε σχέση με τον σωματικό πόνο που γίνεται εύκολα αντιληπτός, τι συμβαίνει με τον συναισθηματικό πόνο που διακρίνεται πιο δύσκολα; Γιατί ο θυμός, η λύπη, το άγχος και οι φόβοι είναι συναισθήματα που μας πονούν και καλούμαστε να μάθουμε να τα διαχειριζόμαστε με γόνιμο τρόπο, ώστε να αποφύγουμε τη δημιουργία νέων πόνων – απόρροια των αρχικών συναισθημάτων.
Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε ιδιαίτερα τα αρνητικά μας συναισθήματα είναι πιθανόν να είναι και ο τρόπος που το παιδί μας θα αντιμετωπίζει τα δικά του συναισθήματα. Ακόμη κι αν δεν υπάρχουν λόγια, τα παιδιά αποστηθίζουν και θυμούνται για πολύ καιρό τα συναισθήμτα, τις εκφράσεις και τις συμπεριφορές των φροντιστών τους. Είναι επιτακτική η διαχείριση συναισθημάτων του γονέα και η ικανοποίηση των αναγκών του– η ικανοποίηση των πραγματικών του αναγκών ενισχύει την ανθεκτικότητα και κάνει τον άνθρωπο πλέον επιδέξιο σε όσα τον ταλαιπωρούν, ώστε να είναι σε θέση να μπορεί να διαχειρίζεται και τα συναισθήματα του παιδιού του με ουσιαστική ανταπόκριση στις ανάγκες αποφεύγοντας τις παγίδες που συχνά πέφτουν οι γονείς λαμβάνοντας υπέρμετρα υπόψιν τους τις υποθέσεις και τις εικασίες που λέγονται κάθε φορά που εκδηλώνεται αρνητική συμπεριφορά από το παιδί.
Ενας γονέας που βιώνει την ύπαρξη του στο σύνολο της ολοκληρωμένα. είναι ο ίδιος ενήλικας συναισθηματικά που διαθέτει την αντίληψη, τη συναίσθηση και την προσαρμογή στη σχέση με το παιδί του, αλλά και στο σύνολο των σχέσεων που έχει.
Ίσως σε κάποιους να φαντάζει εγωιστικό και η πρώτη ταχύτητα απόκρισης να είναι «φροντίζω το παιδί μου κι έπειτα εμένα», γι’ αυτό ας μη μένουμε στη θεωρία και ας δούμε με μια παρομοίωση πως συμβαίνουν τα παραπάνω:
Έστω ότι μόλις ολοκληρώσατε τον κύκλο μαθημάτων κολύμβησης σε ένα κλειστό κολυμβητήριο και ο προπονητής σας ενημερώνει πως για να θεωρηθεί επιτυχής η εκμάθησή σας, θα εξεταστείτε μαζί με τους συμμαθητές σας στη θάλασσα, έξω από τα ασφαλή και γνώριμα πλαίσια που μέχρι τώρα μαθαίνατε κολύμβηση. Έχετε ενημερωθεί πως η η διαδικασία της εξέτασης περιλαμβάνει την επιβίβασή σας σε σκάφος στο οποίο θα μπορείτε να φέρετε μαζί τις οικογένειες σας και με τη λήξη των εξετάσεων μπορείτε να έχετε γεύμα επί του σκάφους όλοι μαζί ώστε να το γιορτάσετε.
Φτάνει, επιτέλους, η ώρα όπου καλείστε να βουτήξετε και να κολυμπήσετε, φυσικά υπάρχουν καταρτισμένοι κολυμβητές σε περίπτωση που υπάρξει ανάγκη ήδη στη θάλασσα ενώ οι οικογένειες σας έχουν σταθεί περιμετρικά επι του σκάφους για να μπορούν να σας βλέπουν. Όσο κολυμπάτε, οι αισθήσεις σας λειτουργούν στο ζενίθ τους προσπαθώντας να τα καταφέρετε ενώ ταυτόχρονα σκέφτεστε: «αναπνέω- προεκτείνω δεξί χέρι-στρέφω κεφάλι δεξιά-προεκτείνω αριστερό χέρι-στρέφω κεφάλι αριστερά- κουνάω πόδια και τα κρατώ στην επιφάνεια».
Ταυτόχρονα, ακούτε συνεχώς γνώμες από τα αγαπημένα σας πρόσωπα και άλλους παρευρισκόμενους: «πιο γρήγορα κούνα τα χέρια!», «κράτα το κεφάλι πιο ψηλά!», «συγχρόνισε τα πόδια με τα χέρια!», «γίνε ένα με το ρυθμό του κύματος!», ενώ παράλληλα με την άκρη του ματιού σας βλέπετε τους παρευρισκόμενους να κουνάνε τα χέρια, να σφίγγουν τη κουπαστή, να κάνουν τα χέρια χωνί για να ακουστούν πιο δυνατά! Φτάνετε, επιτέλους, στο σημείο τερματισμού, από μέσα σας τολμάτε να χαρείτε που τα καταφέρατε, χαμογελάτε και για λίγο αναπνέετε με ανακούφιση.
Αυτό διαρκεί μόνο για λίγα δευτερόλεπτα, αφού το δίχρονο παιδί σας μέσα στη λαχτάρα του να σας αγκάλιασε, γλιστράει και πέφτει μέσα στη θάλασσα χωρίς σωσίβιο. Χωρίς να το καταλάβετε έχετε βρεθεί κολυμπώντας δίπλα στο παιδί και πέραν του σώματος σας που κρατάτε στην επιφάνεια, έχετε πλέον την ικανότητα να κρατάτε και το ίδιο στην επιφάνεια σώζοντας το.
Οι άνθρωποι γύρω σας ξεκινούν να σας παρηγορούν με φράσεις τύπου «συμβαίνουν αυτά», «μη στενοχωριέστε, τέλος καλό όλα καλά», ενώ ο σύντροφος σας βρίζει μέσα από τα δόντια του και στολίζει τον προπονητή της κολύμβησης γι’ αυτήν του την ιδέα.
Σαν νέος κολυμβητής που μόλις έσωσε το παιδί του, σκέφτεστε κάποιες από τις επιλογές που θα ρυθμίσουν τις πράξεις σας στο μέλλον:
1. Να μην ανεβείτε ξανά σε σκάφος
2. Να κολυμπάτε στο μέλλον μόνο σε πισίνα
3. Να μην πηγαίνετε για κολύμβηση μαζί με το παιδί σας
Φανταστείτε τώρα, στα ταξίδια της ζωής, σαν νέος γονέας βρίσκεστε συχνά στη θέση του νέου κολυμβητή. Στη φροντίδα του παιδιού, τη διατροφή του, την κατάκτηση δεξιοτήτων, στη σχέση μαζί του, στη σχέση της οικογένειας συνολικά, στην επικοινωνία και τη διαχείριση της έκφρασης του συναισθήματος, στη θέσπιση ορίων, ακολουθείτε κάποιες διαδρομές και σε κάποιες στιγμές, τις περισσότερες στιγμές, τα πράγματα δεν πηγαίνουν όπως επιθυμείτε. Το παιδί μπορεί να μη τρώει, να μη θέλει να σας αποχωρίζεται, να διεκδικεί τη προσοχή με το να πέφτει στο πάτωμα και να ακούγεται σαν να το σφάζουν, να αρνείται να συμβιβαστεί, να μην κάνει πράγματα στο ρυθμό που αναμένετε, να μην μπορεί να διαχειριστεί την απογοήτευση, τον θυμό, τους φόβους του κι εσείς να βιώνετε τη δυσκολία του να προσπαθείτε να διαχειριστείτε τη συμπεριφορά του.
Οι άνθρωποι για να μην ξαναβρεθούν σε αντίστοιχη θέση με αυτό που κάποτε τους συνέβη και πληγώθηκαν, βίωσαν ανεπάρκεια, φοβήθηκαν ή εξαντλήθηκαν κατά τη διάρκεια της προσπάθειας, προχωρούν στο να «ρυθμίσουν», να κάνουν «κάτι», ώστε να μην ξαναβιώσουν τα ίδια αρνητικά συναισθήματα λαμβάνοντας αποφάσεις αντίστοιχες με αυτές του νέου κολυμβητή.
Τι μπορεί να συμβεί, όμως, αν αντί τρόπων και τακτικών που καλύπτουν τάσεις και συμπεριφορές που προκαλούν αρνητικά συναισθήματα και οι οποίες μακροπρόθεσμα δεν είναι λειτουργικές, δώσουν τον χώρο στη παρατήρηση του δικού μας αρνητικού συναισθήματος που εμφανίζεται μπροστά σε μια αρνητική συμπεριφορά και στην έκφραση του «τι φοβάμαι ότι θα συμβεί;», αφήνοντας χρόνο στο παιδί να ολοκληρώσει το ξέσπασμά του και επιβραβεύοντας τη προσπάθεια που κάνει για να ηρεμήσει, καθώς και την επιτυχία του στο να ηρεμήσει τον εαυτό του;
Όπως ο νέος κολυμβητής που κατόρθωσε να κολυμπήσει στη θάλασσα και να κρατήσει παράλληλα το παιδί στην επιφάνεια, με τον ίδιο μηχανισμό οι νέοι γονείς καλούνται να μάθουν την αυτοφροντίδα, τη διαχείριση των συναισθημάτων, την αναγνώριση στις δυνάμεις και προσπάθειες τους, στο φιλτράρισμα όσων ακούν, στον ενθουσιασμό όσων επιθυμούν να κάνουν και μόλις αρχίσουν να λειτουργούν και να αντιλαμβάνονται όσα οι ίδιοι κάνουν, τότε το παιδί είναι πραγματικά προστατευμένο και μπορεί να απευθύνεται σε έναν ενήλικα που θα σεβαστεί τις ανάγκες του, γιατί είναι κάτι που κάνει ήδη με τον εαυτό του, γνωρίζει πλέον το πώς γίνεται…
«Οι γονείς είναι τα τελικά πρότυπα για τα παιδιά. Κάθε λέξη και κάθε κίνηση τα επηρεάζει. Κανένα άλλο άτομο ή εξωτερική δύναμη δεν έχει μεγαλύτερη επιρροή σε ένα παιδί από τον γονιό του» – Keeshan
Αν ο γονέας είναι το πρόσωπο που έχει καταλυτικό ρόλο στο πως θα ζήσει και θα συμπεριφέρεται το παιδί, δεν θα έπρεπε να είναι αυτονόητο να ζει και να είναι πρωτίστως ο ίδιος καλά, ώστε μέσα από το παράδειγμα του να είναι σε θέση να συμπράττει με το παιδί και να το βλέπει να εξελίσσεται;
Αν μπορώ να καταλάβω το πώς νιώθω και γιατί συμπεριφέρομαι όπως συμπεριφέρομαι, μπορώ να καταλάβω τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές του παιδιού μου και να μας δώσω την ευκαιρία να συμπορευτούμε, όχι μόνο σε όσα μας κάνουν να χαιρόμαστε, αλλά και σε όσα μας πληγώνουν. Η σχέση κάθε γονέα και παιδιού είναι μοναδική, χτίζεται στιγμή με τη στιγμή και εξελίσσεται στους ρυθμούς που χρειάζονται και οι δυο. Σε αυτή τη σχέση, οι γονείς και τα παιδιά μαθαίνουν να αυτοφροντίζονται, να φροντίζουν ο ένας τον άλλον και να ανακαλύπτουν/αποκαλύπτουν τους εαυτούς τους σωματικά, πνευματικά, συναισθηματικά, κοινωνικά και ως υπάρξεις ικανές να ορίζουν το πώς επιθυμούν να είναι το μέλλον τους και τι σημαίνει ευτυχία και πρόοδος γι’αυτές.
Παρακάτω ακολουθούν ερωτήσεις που μπορούν να αξιοποιηθούν ως πυλώνας για το πότε και πως υπάρχει αυτοφροντίδα, καθώς και κάποιες ερωτήσεις των οποίων οι απαντήσεις μπορούν να προάγουν τη σύμπραξη γονέων-παιδιού:
Ερωτήματα που αφορούν την αυτοφροντίδα:
- Πόσες φορές πόνεσε το σώμα μου μέσα στην εβδομάδα; Ποια μηνύματα μου στέλνει;
- Που μπόρεσα να εκφράσω τα συναισθήματά μου; Ποιος με άκουσε; Πόσα «όχι και ναι» αναγκάστηκα να πώ; Πώς νιώθω τώρα;
- Τι έκανα σήμερα που με εξελίσσει ως άτομο; Ποιες στιγμές βίωσα γαλήνη; Τι συζητήσεις έκανα; Με ποιους ανθρώπους συναντήθηκα; Με τι ενθουσιάστηκα αυτή την εβδομάδα;
- Ποια νομίζω ότι είναι η γνώμη των άλλων για μένα; Ποια υποστηρικτικά συστήματα έχω και που απευθύνομαι ή πως τα εφαρμόζω όταν τα χρειάζομαι;
- Πώς φαντάζομαι το μέλλον μου; Πώς θέλω να είναι η ζωή μου για να έχω χαρά, αν φανταστώ τη ζωή μου σαν να είναι πίνακας, τι βλέπω;
Ερωτήματα που αφορούν το πώς συμπράττω με το παιδί:
- Τι θα μπορούσα να κάνω για να σε καταλαβαίνω περισσότερο και τι θα μπορούσες να κάνεις εσύ για να καταλαβαίνεις εμένα περισσότερο;
- Τι θέλεις να κάνουμε μαζί και θα σε κάνει πολύ χαρούμενο;
- Τι θα έλεγες την επόμενη φορά που θα θες να ουρλιάζεις να έρθω στο ύψος σου και να κοιταζόμαστε στα μάτια; Ίσως, έτσι θυμηθούμε πως δεν είμαστε αντίπαλοι αλλά σύμμαχοι.
- Γιατί αγαπάς αυτά τα παιχνίδια; Πως αλλιώς μπορούμε να δημιουργήσουμε την ίδια ικανοποίηση που παίρνεις από αυτά τα παιχνίδια;
- Τι να κάνουμε για να δείξουμε τη λύπη ή τη χαρά μας;
Το παρόν κείμενο υπογράφει η Χαρά Βιδοζαχαράκη, συγγραφέας του παιδικού βιβλίου “Ο μικρός Ταξιδευτής”, με πιστοποιήσεις στην ανίχνευση μαθησιακών δυσκολιών, σε μεθόδους εναλλακτικής διδασκαλίας σε παιδικά και στην εκμάθηση τεχνικών μελέτης και ανάπτυξης ηγετικών χαρακτηριστικών σε παιδιά 5-12 ετών.