Φυλές της Αμαζονίας

Οι πρώτες αναφορές των Ισπανών για τις φυλές της Αμαζονίας, που ήταν εντυπωσιασμένοι από τους λαούς της, τους οποίους συναντούσαν, μίλαγαν για μεγάλες πόλεις με θαυμαστά σπίτια, τεράστιους δρόμους, που οι κάτοικοί τους ζούσαν εν αφθονία τροφής. Αυτές οι περιγραφές οδήγησαν σε μύθους χαμένων πόλεων με τεράστια κτήρια καταπληκτικής αρχιτεκτονικής και αμύθητους θησαυρούς, από παρεξηγήσεις ή τη φαντασίας τους και μεγαλοποιήθηκαν από την ακόρεστη δίψα τους για πλούτο. Μετά την παρακμή από την εισβολή, όσο πέρναγαν τα χρόνια η ιστορία ανακατευόταν με τον μύθο. Οι μελετητές πίστευαν ότι για βιολογικούς λόγους οι ιθαγενείς ήταν ανίκανοι να έχουν φτιάξει σύνθετους και εξελιγμένους πολιτισμούς όπως οι γείτονές τους δυτικά στις Άνδεις και οι αρχαιολόγοι ότι είναι αδύνατο στη ζούγκλα να υπάρχουν τέτοιες πόλεις. Το οικοσύστημα δεν μπορεί να συντηρήσει μεγάλους πληθυσμούς και τα χρονικά των Ισπανών είναι φτιαχτές ιστορίες.

Οι ιστορίες από τις φυλές της Αμαζονίας όμως συνεχώς επαναγράφονται και η αντίληψη αυτή έχει αρχίσει να αντιστρέφεται τα τελευταία χρόνια με νέες ανακαλύψεις και σοβαρές ενδείξεις για κάποιες περίπλοκες και εξελιγμένες κοινωνίες με υπέροχα κεραμικά[1], αγαλματάκια, περιτειχισμένες πόλεις και καλλιέργειες.

Στην Αμαζονία της Βραζιλίας βρέθηκαν κεραμικά 7.500 ετών, 2.000 χρόνια πιο παλαιά από τα αρχαιότερα στις Άνδεις ή τη Μεσοποταμία.  Το οποίο τείνει στο συμπέρασμα ότι ίσως η πολιτισμική και πληθυσμιακή εξάπλωση στην Αμερική ξεκίνησε από την Αμαζονία και δεν κατέληξε σ’ αυτή. Στη Βολιβία βρέθηκαν αναχώματα που επέτρεπαν στους ιθαγενείς να καλλιεργούν κατά τη διάρκεια των εποχιακών πλημμυρών. Για να φτιαχτούν χρειαζόταν τιτάνια εργασία και γνώσεις μηχανικής αντίστοιχες με την κατασκευή των πυραμίδων στην Αίγυπτο. Μπορεί να μην ανέπτυξαν πολιτισμό αντίστοιχο με τα δικά μας κριτήρια γιατί δεν τους χρειάστηκε.

Το φυσικό περιβάλλον είναι αυτό που οδηγεί τον κάθε λαό στην εξέλιξή του. Έτσι κι αυτοί αξιοποίησαν και προσαρμόστηκαν στο δικό τους. Σε τι θα τους χρησίμευε η ανακάλυψη της ρόδας στη ζούγκλα; Η πέτρα είναι σπάνιο υλικό, κι αν ακόμα έφτιαχναν πέτρινα σπίτια, τι χρησιμότητα θα είχαν σ’ αυτές τις κλιματολογικές συνθήκες; Πώς να φτιάξουν αντικείμενα από σίδηρο ή χαλκό αφού είναι μέταλλα δυσεύρετα στην Αμαζονία; Ούτε οι δυτικές φυλές της Αμαζονίας είχαν πολλές εκτενείς πολιτισμικές ανταλλαγές με τους Ίνκας. Όταν οι δεύτεροι προσπάθησαν να τους υποτάξουν αντιστάθηκαν, δεν υποταχθήκαν ποτέ, γιατί η αίσθηση ελευθερίας γι’ αυτούς ήταν πρωταρχικός σκοπός.

Η ζωή τους ήταν ελεύθερη, ανέμελη και η φύση τούς προμήθευε απλόχερα με ό,τι χρειαζόντουσαν για να ζήσουν.

Εργαζόντουσαν όχι πάνω από τρεις ώρες καθημερινά. Αλλά ήταν αρκετό για να ζουν καλά, να τρώνε και να ταΐζουν την οικογένειά τους. Ένας τρόπος ζωής που έπρεπε να τον ζηλεύουμε και όχι να τον καταστρέψουμε. Κυρίως ζούσαν στο σήμερα, για τις μικρές απολαύσεις της ζωής, χωρίς να νοιάζονται πολύ για το αύριο και το μέλλον. Έκαναν πράξη το μότο των χίπηδων τη δεκαετία του ’60 στα Μάταλα «Today is life, tomorrow never comes».  Με τη διαφορά ότι είχαν και κάποιες από τις ανθρώπινες αδυναμίες.

Το υψηλό αίσθημα αντεκδίκησης οδηγούσε συχνά σε εσωτερικές βεντέτες και εχθροπραξίες με γειτονικές φυλές και ήταν ο βασικότερος λόγος πολέμου μεταξύ τους. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν είχαν γνώσεις. Η μεγαλύτερη διαφορά είναι ότι εμείς εξελίξαμε τα ευρήματά μας σε επιστήμες. Έπειτα, βιομηχανοποιήσαμε τα προϊόντα που προέκυψαν από αυτές φτιάχνοντας εργαλεία, ενώ αυτοί βασιζόντουσαν στη δεξιοτεχνία και την εμπειρία.

Οι πρώτες παρατηρήσεις των Ευρωπαίων για τις πολυάριθμες φυλές που γνώριζαν ήταν άλλες φορές σωστές, αλλά τις περισσότερες πρόχειρες, στενόμυαλες, αντιφατικές, γενικότητες, αφηρημένες θεωρίες. Βασίζονταν σε παρεξηγήσεις και τους έκριναν αποκλειστικά με πρότυπο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό της εποχής. Εκείνη την εποχή που άρχιζαν οι ανακαλύψεις είχαν μια στερεοτύπη αντίληψη για τον υπόλοιπο κόσμο. Τα πάντα ήταν ευρωκεντρικά και οτιδήποτε άλλο παράξενο, οπισθοδρομικό και όχι πολιτισμένο. Η επιτόπια εθνολογία και έρευνα αναπτύχτηκαν πολύ αργότερα. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν περιορισμένες ή εξειδικευμένες επιστημονικές γνώσεις. Τους ενδιέφερε περισσότερο η συλλογή φυτών και ζώων, όχι η μελέτη των ιθαγενών.  Τους έβλεπαν από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία.

[1] Οι Ισπανοί τον 16ο αιώνα έγραφαν για τα κεραμικά των Omagua: «Είναι τα πιο όμορφα του κόσμου, ισάξια των καλύτερων πορσελάνινων και καλύτερα από αυτά της Μάλαγα».

Η Αμαζονία, οι φυλές που την κατοικούν και τα έθιμά τους καταγράφονται με συγκλονιστικό τρόπο στο λογοτεχνικό οδοιπορικό του βραβευμένου από το National Geographic φωτογράφου Βασίλη Κωνσταντινέα “Πράσινος Παράδεισος, Κόκκινος Χρυσός”, το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις iWrite!