Bullying, από μόνη της η λέξη προκαλεί δυσφορία. Όποιος αγαπά την ελληνική γλώσσα, προτιμά σίγουρα να την αντικαταστήσει με τον ελληνικό όρο. Όποιος πάλι ανήκει σε προηγούμενη γενιά, θα θυμάται ίσως περιστατικά από τη σχολική του ζωή, που σήμερα θα χαρακτηρίζονταν έτσι, και δεν άφησαν πίσω τους ευχάριστα συναισθήματα. Αφενός όμως η λέξη δεν υπήρχε στο τότε λεξιλόγιό μας κι αφετέρου δε δινόταν στα περιστατικά αυτά η σημασία και η σπουδαιότητα που τους αποδίδεται στην εποχή μας. Έτσι ή αλλιώς το bullying είναι ένα ζήτημα που μας προβληματίζει, μας ανησυχεί και μας οδηγεί στην αναζήτηση τρόπων κατανόησής του και καταπολέμησής του.
”Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολικό περιβάλλον είναι πολυδιάστατα κοινωνικά φαινόμενα που δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν επιφανειακά.”
Με αφορμή αυτό προέκυψαν κείμενα, συζητήσεις, δράσεις, αλλά και βιβλία που αγγίζουν το θέμα από διάφορες οπτικές. Στο χώρο του παιδικού βιβλίου συγκαταλέγεται το παραμύθι ”Δεν περνάς, κυρά Μαρία(τα 3 θήτα: θύμα, θύτης, θεατής)’‘ από τις εκδόσεις iWrite, που απευθύνεται σε παιδιά 4-8 ετών. Πρωταγωνίστρια η Μαρία, ένα παιδί που ανάμεσα στα πολλά και όμορφα παιχνίδια του ξεχωρίζει την κούκλα του, τη Θυώνη. Με αυτή μπλέκονται κάθε μέρα σε όμορφες παιχνιδοπεριπέτειες. Τα πράγματα όμως δεν εξελίσσονται το ίδιο καλά, όταν η Θυώνη, η κούκλα, μπαίνει σε ένα παιχνίδι με δυνατούς και αδυνάτους. Τότε γίνεται -χωρίς να το επιλέξει- αρχικά θεατής, έπειτα θύμα και τελικά θύτης σε μια σκηνή που, από παιχνίδι, καταλήγει να γίνει μια άσχημη περιπέτεια για όλους.
Το κείμενο γεννήθηκε από την ανάγκη να αναδειχτεί κάτι, το οποίο συνήθως δε λέγεται, όταν κανείς αναφέρεται στο θέμα του bullying: το ίδιο παιδί που μπορεί να είναι ο θεατής ενός περιστατικού βίας, μπορεί σε άλλη στιγμή της σχολικής κι ευρύτερης ζωής του υπό συνθήκες να γίνει το θύμα ή ακόμα και ο θύτης του βίαιου περιστατικού. Εν δυνάμει bullies όλοι μας – και θύματα και θεατές- καλούμαστε να αναρωτηθούμε μαζί με το παιδί ποιόν ρόλο επιλέγουμε. Βλέποντας το θέμα από την απόσταση του αναγνώστη, είναι πλέον εύκολο και ξεκάθαρο ότι κανένας από τους τρεις ρόλους δεν μας δίνει χαρά.
”Ο ρόλος του ενήλικα –γονέα, φροντιστή, εκπαιδευτικού- είναι ένας καίριος κρίκος στην αλυσίδα του bullying.”
Κατά τη συγγραφή του παραμυθιού αποδόθηκε στη Μαρία, τον μόνο ανθρώπινο χαρακτήρα της ιστορίας, η δυνατότητα του λόγου. Είναι το πρόσωπο που διαμορφώνει την κατάληξη, το πρόσωπο που καθορίζει τις επιλογές και τις λύσεις, προκειμένου να διαφανεί ξεκάθαρα ότι είναι στο χέρι μας να σταματήσουμε τα φαινόμενα βίας από τις πρώτες τους κιόλας παιδιάστικες εκδηλώσεις. Πριν κληθούμε να αντιμετωπίσουμε μια συμπεριφορά που γιγαντώνεται, καθώς το παιδί μεγαλώνει και μαζί του επιθυμούν να μεγαλώσουν και οι ακραίες αντιδράσεις.
Το κείμενο έχει αποδοθεί σε καθαρά παιδική γλώσσα με στόχο να απευθυνθεί σε παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας, καθώς φαίνεται ότι το θέμα του bullying δεν προσεγγίζεται από τα βιβλία που γράφονται γι’ αυτήν την ηλικιακή ομάδα. Παρόλα αυτά παρατηρώντας τα παιδιά της ηλικίας αυτής, μπορεί κανείς να εντοπίσει πρώιμα περιστατικά εκδήλωσης βίας. Είναι σημαντικό ωστόσο να διαχωρίσουμε το bullying από έναν διαπληκτισμό. Στην δεύτερη περίπτωση βρισκόμαστε αντιμέτωποι με συνηθισμένα επεισόδια έντασης που μπορούν να συμβούν μεταξύ παιδιών κι ευρύτερα. Στην πρώτη όμως αντιμετωπίζουμε ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο που συνήθως κορυφώνεται κι έχει τον ίδιο αποδέκτη, κάποιον που θεωρείται το αδύναμο πρόσωπο. Σημαντικό λοιπόν είναι να ξεχωρίζουμε τα φαινόμενα και να είμαστε προετοιμασμένοι να βοηθήσουμε τα εμπλεκόμενα μέρη.
”Εν δυνάμει bullies όλοι μας – και θύματα και θεατές- καλούμαστε να αναρωτηθούμε μαζί με το παιδί ποιόν ρόλο επιλέγουμε.”
Θύμα, θύτης ή θεατής, όλοι έχουν την ανάγκη της υποστήριξης. Τα παιδιά που γίνονται στόχοι εκφοβισμού χρειάζεται να βοηθηθούν, προκειμένου να ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση και την εσωτερική τους δύναμη, ώστε να αντιδρούν στον εκφοβισμό αντί να υποτάσσονται ή να αντεπιτίθενται. Τα παιδιά που εκφοβίζουν έχουν την ανάγκη να γίνουν αποδεκτά, να βοηθηθούν στη διαδικασία έκφρασης των συναισθημάτων τους και να οδηγηθούν σε συνεργατικές συμπεριφορές και κοινωνικές δεξιότητες για την επίλυση των προβλημάτων. Τα παιδιά που επιλέγουν να μείνουν θεατές χρειάζεται να μάθουν ότι αποτελούν σημαντικό κομμάτι της επίλυσης του φαινομένου κι ότι έχουν τη δύναμη να σταματήσουν τον εκφοβισμό.
Ο ρόλος του ενήλικα –γονέα, φροντιστή, εκπαιδευτικού- είναι ένας καίριος κρίκος στην αλυσίδα του bullying. Η πρώιμη παρέμβαση και η ώριμη αντίδραση αποτελεί τη μόνη λύση για την εξάλειψη του φαινομένου. Η συνεργασία σχολείου και οικογένειας μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά μέσα από τη συζήτηση, στοχευμένες δράσεις, επιμορφωτικά προγράμματα. Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολικό περιβάλλον είναι πολυδιάστατα κοινωνικά φαινόμενα που δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν επιφανειακά.
Το αισιόδοξο μήνυμα στο τέλος του παραμυθιού μπορεί να αποτελέσει σημαντικό ερέθισμα για παραδειγματισμό και δραστηριότητες που προωθούν την εξάλειψη της βίας μεταξύ των παιδιών. Ευτυχώς που στο παιχνίδι –και στην αληθινή ζωή κατά προέκταση- μπορεί κανείς να αλλάξει τους όρους και να παίξει την επόμενη φορά αλλιώς. Η Μαρία, το παιδί της ιστορίας, θα επιλέξει το πώς.
Δήμητρα Μητρέντση
μουσικοπαιδαγωγός-συγγραφέας
