Έχουμε αναρωτηθεί ποτέ ποια είναι τα κύρια κίνητρα πίσω από κάθε πράξη της καθημερινής μας ζωής? Ποιο είναι, στην πραγματικότητα, για παράδειγμα, το βασικό μας κίνητρο πίσω από την επιθυμία μας για επαγγελματική αναγνώριση ή πίσω από την ανάγκη μας για απόκτηση πλούτου, υλικών αγαθών ή ακόμα και πίσω από την απόκτηση πνευματικών αγαθών? Ποιο είναι το κίνητρό μας πίσω από την αναζήτηση ενός συντρόφου, την αναζήτηση αγάπης, φίλων, οικογένειας?
Σύμφωνα με αρκετούς φιλοσόφους, ο άνθρωπος, είτε το συνειδητοποιεί, είτε όχι, διακατέχεται από δύο κύριες κινητήριες δυνάμεις. Όλες μας οι πράξεις έχουν ως απώτερο στόχο την επίτευξη της προσωπικής μας ευτυχίας ή τον φόβο του θανάτου. Η άποψη αυτή περιστρέφεται αναμφίβολα γύρω απ’ την αλήθεια. Όμως, στην πραγματικότητα, και οι δύο αυτές δυνάμεις, παρ’ όλο που φαίνονται ασύνδετες και αντίθετες, σχετίζονται μεταξύ τους και πηγάζουν από την ίδια αιτία, όπως θα δούμε παρακάτω.
Ας δούμε το θέμα λίγο πιο αναλυτικά. Ο κάθε άνθρωπος μορφώνεται, εξελίσσεται, έχει χόμπι, διασκεδάζει, αγοράζει, πουλάει κ.ά. για να νιώσει όλο και μεγαλύτερη εσωτερική πληρότητα, να νιώσει ευτυχία. Ακόμα και όταν οι πράξεις μας είναι αλτρουιστικές, δηλαδή έχουν ως στόχο την προσφορά σε άλλους, η προσωπική μας ευτυχία κρύβεται καλά στο βάθος του υποσυνειδήτου μας. Ακόμα και ένας δολοφόνος τη στιγμή της διάπραξης του εγκλήματός του –ακόμη κι αν αυτό διαπράττεται εν θερμώ, δηλαδή σε στιγμή αδυναμίας ελέγχου των συναισθημάτων του, ή και σε κατάσταση παράνοιας-, πιστεύει πως αυτή του η πράξη θα τον λυτρώσει και θα τον κάνει ευτυχισμένο.
Από την άλλη, όλοι οι άνθρωποι έχουμε φόβους και φοβίες. Άλλες φορές τους ελέγχουμε, άλλες όχι. Άλλοι φόβοι σχετίζονται με την επιβίωσή μας και τη σωματική ακεραιότητά μας και άλλοι σχετίζονται με την ταυτότητά μας και την έννοια του Εγώ που έχουμε για τον εαυτό μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο φόβος που υπάρχει στις διαπροσωπικές σχέσεις, μη νιώσουμε απόρριψη, αδικία, ταπείνωση κ.ά. Αν αναλύσουμε την κάθε φοβία και τον κάθε φόβο μας, θα οδηγηθούμε σε έναν κύριο φόβο, τον φόβο του θανάτου, ο οποίος αποτελεί την μεγαλύτερη άρνηση του ανθρώπου. Για παράδειγμα, νιώθουμε απόρριψη από τον σύντροφό μας και αισθανόμαστε άσχημα γιατί είναι πολύ πιθανό να μας εγκαταλείψει και να μείνουμε μόνοι μας στη ζωή. Φοβόμαστε τη μοναξιά γιατί στο βάθος του υποσυνειδήτου μας τρέμουμε στην ιδέα να αντιμετωπίσουμε μόνοι μας αυτό το άγνωστο που ξέρουμε πως κάποια στιγμή θα έρθει, αλλά δεν μπορούμε να αποδεχτούμε, το θάνατο. Έτσι, υποκινούμενοι από αυτό το φόβο θα πράξουμε αναλόγως για να μη μείνουμε μόνοι ή οτιδήποτε άλλο έχει ο καθείς ανάγκη.
Στην ουσία, αυτά τα δύο συναισθήματα, η ευτυχία και ο φόβος, συνδέονται άρρηκτα. Ακόμα και στον υποσυνείδητο φόβο του θανάτου, οι πράξεις μας θα είναι τέτοιες έτσι ώστε να διώξουν τη δυστυχία που μας προκαλεί η ασύλληπτη έννοιά του. Άρα, θα προσπαθήσουμε να επιτύχουμε την ευτυχία, έστω και παροδικά ή στιγμιαία. Έτσι, καταλαβαίνουμε πως ακόμα και μέσω του φόβου του θανάτου, αυτού του μεγάλου «προβλήματος» της ανθρωπότητας, η κινητήριος δύναμη όλης μας της ζωής είναι η ευτυχία και η αναζήτηση αυτής.
Φαινομενικά, δεν υπάρχει κάτι μεμπτό σε αυτή την αναζήτηση της ευτυχίας, αλλά αν κοιτάξουμε γύρω μας, στην κοινωνία, σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις ιστορικές περιόδους, παρ’ όλη τη διαρκή πάλη για την κατάκτηση της ευτυχίας, θα δούμε ευδιάκριτα τη δυστυχία. Τότε, πού είναι το πρόβλημα? Ίσως στο τί νομίζει ο καθένας μας πως είναι η ευτυχία και στην άγνοιά μας για το ποια είναι η πραγματική ευτυχία!
Θα πει κάποιος: Η ευτυχία είναι υποκειμενικό πράγμα. Για κάποιον, ευτυχία είναι το Α και για κάποιον άλλο το Β.
Είναι όντως, έτσι? Αφού για κάποιον που πιστεύει πως το Α είναι η ευτυχία, γιατί δεν είναι ευτυχισμένος και διαρκώς παλεύει να κατακτήσει και το Β και το Γ και ούτω καθ’ εξής? Μήπως, αν παύαμε να αναζητούμε την ευτυχία μας στα Α, Β, Γ γύρω μας και επικεντρωνόμασταν στο τι ή στο ποιοι πραγματικά είμαστε, να είχαμε καλύτερα αποτελέσματα? Γιατί να νιώσω απόρριψη από κάποιον αν έχω αποδεχτεί τον εαυτό μου? Γιατί να επιθυμήσω το υλικό αγαθό όταν γνωρίζω τον εσωτερικό μου πλούτο? Γιατί να νιώσω ταπείνωση όταν γνωρίζω την αξία μου? Γιατί να θυμώσω με κάποιον όταν γνωρίζω το ποιος είμαι και δεν έχω την ανάγκη επιβεβαίωσης? Γιατί να μου λείψει η αγάπη όταν έχω αγάπη μέσα μου?…
Άρα, από όλα τα παραπάνω, μήπως η ουτοπική μας αντίληψη περί ευτυχίας είναι η πραγματική αιτία της δυστυχίας μας? Μήπως η Γνώση είναι το αντίδοτο της Άγνοιας της πραγματικής μας φύσης η οποία μας διακατέχει, προς την επίτευξη της Πραγματικής Ευτυχίας?
Κωνσταντίνος Αναστασόπουλος