Ένα βιβλίο για τους απατεώνες στην Ελλάδα από το 1832- 1940

Η εξέλιξη των “παστρικοχέρηδων” στην Αθήνα, από τα χρόνια του Όθωνα μέχρι το τέλος του Μεσοπολέμου, σε ένα βιβλίο. Από τα κλεφτρόνια στους απατεώνες.

Τόσα και τόσα βιβλία που κυκλοφορούν για τα ωραία χρόνια της παλιάς Αθήνας, έχουν καταφέρει να μας μεταφέρουν μια τόσο εντυπωσιακή εικόνα για την πόλη. Ένα τέτοιου είδους βιβλίο κάνει τους μεγαλύτερους, της δεκαετίας του 50 και του 60, να αναπολούμε με νοσταλγία “τα ωραία παλιά χρόνια”, τις δε νεότερες γενιές να προσπαθούν να καταλάβουν πως λειτουργούσε αυτό, και αν είναι ποτέ δυνατόν να βιώσουν μια τέτοια ατμόσφαιρα. Εμείς όμως, οι Αθηναιογράφοι-Συγγραφείς, για να μη σας χαλάσουμε την εικόνα του ωραίου σκηνικού -που στην ουσία βάλαμε και εμείς το λιθαράκι μας για να σας το γνωρίσουμε- κρύψαμε κάτω από το χαλί δύο όψεις αυτής της περιόδου. Η μία είναι η δράση του υπόκοσμου -γεμάτη απατεώνες τότε η Αθήνα- και η άλλη το θέμα της υγιεινής που καταταλαιπωρούσε την κοινωνία, ιδιαίτερα τον 19ο Αιώνα.

Για τα δύο αυτά θέματα δεν έχει γραφτεί κάποιο βιβλίο που να τα περιγράφει ικανοποιητικά. Και όμως, τουλάχιστον το θέμα της παραβατικότητας, έχει αναδείξει κάποια στοιχεία –όλως παραδόξως- πολύ κολακευτικά για τους απατεώνες!

Ποια είναι αυτά; Ας τα πάρουμε τα πράγματα με την σειρά τους:

Όλος ο 19ος αιώνας ήταν γεμάτος με περιστατικά βίας και κλοπής. Η βία με τη μορφή των εγκλημάτων τιμής, όπου ο θιγείς αδελφός σκότωνε την αδελφή του, που με τα ερωτικά της παραστρατήματα καταρράκωνε την εικόνα της οικογένειας στην αμείλικτη “γειτονιά”. Βία υπήρχε και με τους “ληστές των ορέων”, οι οποίοι, σπαρμένοι σε όλη την επικράτεια, σκότωναν και λήστευαν κόσμο και κοσμάκη, με τα αποσπάσματα της χωροφυλακής να τους κυνηγούν και τους νοικοκυραίους να μη μπορούν να ξεμυτίσουν έξω από τον τόπο τους. Όπως θα διαβάσετε και στο βιβλίο, οι επαγγελματίες απατεώνες δεν είχαν κάνει ακόμα την εμφάνιση τους. Η κλοπή περιοριζόταν στους πορτοφολάδες, τους παπατζήδες, τους μπουγαδοκλέφτες, και αυτούς που μπουκάρανε βραδιάτικα σε σπίτια και μαγαζιά. Αυτοί σπάνια χρησιμοποιούσανε βία, και η φάτσα τους σε προειδοποιούσε από μακριά για το “τι κουμάσι ήτανε ο καθένας”.

Όλα όμως αλλάξανε μετά το γύρισμα του αιώνα και ακόμη περισσότερο με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1918). Οι “ληστές των ορέων” εξαφανίστηκαν σιγά-σιγά ενώ τα εγκλήματα για την τιμή σχεδόν μηδενίστηκαν. Τι οδήγησε άραγε σε αυτές τις αλλαγές;

Η ριζική αναμόρφωση της κοινωνίας και η προσαρμογή της σε νέα δεδομένα, όπως η εργασία των κοριτσιών, η φιλελευθεροποίηση σε θέματα ηθικής. Η οικονομική πρόοδος, οι τεχνολογικές ανακαλύψεις, η δημιουργία μιας νέας τάξης νεόπλουτων ακόμα και το τεράστιο προσφυγικό κύμα που ακολούθησε την Μικρασιατική Καταστροφή, και τόσα άλλα έπαιξαν τον ρόλο τους. Και οι κλοπές; Αυτές δεν τελειώνουν ποτέ. Αλλά ξεχάστε όσα είπαμε πιο πάνω. Τώρα ο κλέφτης μεταμορφώθηκε σε gentleman. Όχι μόνο δεν έκανε “μπαμ” από μακριά, αλλά σου ενέπνεε και εμπιστοσύνη. Ο σχεδιασμός και η εκτέλεση πέρασαν σε άλλες σφαίρες. Οι λίγοι που παρέμειναν στα παλιά “κόλπα” σχεδόν εξαφανίσ τηκαν.

Τα σαΐνια μεταμορφώθηκαν σε απατεώνες που έμαθαν να στήνουν “μηχανές”, τουτέστιν κομπίνες υψηλού σχεδιασμού και άψογης-ψυχρής εκτέλεσης. Φτάσαμε μάλιστα στο σημείο τα θύματα να λένε στους αστυνομικούς, ότι δεν τους ένοιαζε τόσο το ποσό που χάσανε, όσο το να μάθουνε το πώς στήθηκε και πως λειτούργησε αυτή η μηχανή!
Φυσικά και ο Τύπος άδραξε την ευκαιρία που του δινόταν να πουλήσει παραπάνω φύλλα, και επιστράτευσε τις καλύτερες πένες, που κυριολεκτικά μόνο που δεν τους ηρωοποιούσε. Οι αναγνώστες διάβαζαν πρώτα-πρώτα αυτές τις περιπέτειες, σαν να διαβάζουν βιβλίο, και βαθμιαία είχαν αρχίσει ακόμα και να τους συμπαθούν.

Ας δούμε τώρα μια τέτοια “μηχανή” όπως την διαβάζουμε σε εφημερίδα εκείνης της εποχής:
«Θόρυβος, τρεχάματα, συγκίνηση στις φυλακές Αβέρωφ. Τί συμβαίνει;
-Ο κ. Επιθεωρητής των φυλακών! Έρχεται σταλμένος από το Υπουργείο Δικαιοσύνης!
-Περάστε, κ. Επιθεωρητά.
-Έχουν ξυπνήσει οι κρατούμενοι; ρωτά ο κ. Επιθεωρητής.
-Μάλιστα, κύριε Επιθεωρητά. Αν κοιμάται και κανείς τον ξυπνάμε με τις κλωτσιές.
Και ο κ. Επιθεωρητής προχωρεί προς τα διαμερίσματα. Ο Διευθυντής του ανοίγει τα κελιά ένα-ένα. Σε μερικά ευρίσκει αταξία και κάνει δριμύτατες παρατηρήσεις.
-Τί κατάσταση είναι αυτή; Εκεί λείπει ένα τζάμι, πρέπει να μπει αμέσως.
Μάλιστα, κύριε Επιθεωρητά. Θα μπει.
-Και περισσότερη καθαριότητα! Περισσότερη καθαριότητα!
Οι φυλακισμένοι ενθουσιάζονται με το ενδιαφέρον του κ. Επιθεωρητού των φυλακών.
-Όποιος έχει κανένα παράπονο, λέγει ο κ. Επιθεωρητής, να μου το πει. Παρουσιάζονται όλοι. Μα υπάρχει φυλακισμένος που να μην έχει παράπονο;

Ο κ. Επιθεωρητής τους ακούει έναν έναν, προσεκτικά, και υπόσχεται ότι θα μεριμνήσει. Κατόπιν ρωτά εάν είναι κανείς που ζητεί χάρη. Αυτό δα έλειπε, να υπάρχει κατάδικος που να μη θέλει χάρη. Όλοι πολιορκούν τον κ. Επιθεωρητή και τον ικετεύουν. Ο κ. Επιθεωρητής τους συνιστά τότε, να του υποβάλουν εγγράφους αιτήσεις. Κάθε αίτησις, όμως, πρέπει να συνοδεύεται και από 200 δραχμές για το παράβολο.

-Να συνοδεύεται, κύριε Επιθεωρητά. Είναι να γίνεται κουβέντα για 200 δραχμές; Εδώ πρόκειται να γλυτώσουμε το κεφάλι μας.
Και καθένας των κρατουμένων καταβάλλει πρόθυμα τις 200 δραχμές!
Ο κ. Επιθεωρητής των φυλακών, απέρχεται τώρα διά να μεριμνήσει για την απονομή των χαρίτων, και για τη βελτίωση της καταστάσεως των φυλακών.

Στην εξώθυρα, κατευοδώνεται από ολόκληρο το προσωπικό και κάνει τις τελευταίες συστάσεις στον Διευθυντή και τους δεσμοφύλακες:
-Πρέπει να φέρεστε προς τους κρατουμένους με ευγένεια. Μου παραπονέθηκαν και για τη τροφή τους. Εννοώ, όταν θα επανέλθω, να βρω διαφορετική τη κατάσταση.

Και επανήλθε πράγματι μετά από λίγες ημέρες! Το προσωπικό έσπευσε πάλι να τον υποδεχτεί στην εξώθυρα!
-Περάστε, κύριε Επιθεωρητά, είπε ο δεσμοφύλακας. Από εδώ, σας παρακαλώ.
Τον οδήγησε αμέσως στη πτέρυγα, που κρατούνται οι βαρυποινίτες, άνοιξε ένα κελί και του είπε:
-Ορίστε, περάστε κύριε Επιθεωρητά.
Ο κ. Επιθεωρητής μπήκε αμέριμνος, και αμέσως η βαριά σιδερένια πόρτα έκλεισε πίσω του!
-Τι κάνετε εκεί;
-Έχω διαταγή από το Υπουργείο, κύριε Επιθεωρητά, να σας κλείσω εδώ. Είναι ανάγκη να μείνετε κλεισμένος μερικά χρόνια, για να μελετήσετε καλύτερα τη κατάσταση των φυλακών…
Και ο ψευδό επιθεωρητής κ. Ξένος, ή Πετράτος, ή Οικονομίδης, κατηγορούμενος επί απάτη και αντιποίηση αρχής, κλείσθηκε στις φυλακές, για να απαλλαγεί του κόπου να πηγαινοέρχεται και να τις επιθεωρεί…»

Αυτή την ατμόσφαιρα περιγράφει, με χιούμορ και σεβασμό στην αυθεντικότητα, το βιβλίο «Το εγχειρίδιο του καλού Απατεώνα». Μια διαφορετική εξερεύνηση στον χώρο της παρανομίας. Ένα βιβλίο που δείχνει το “άλλο πρόσωπο” που είχαν οι απατεώνες. Μια τεκμηριωμένη και πρωτότυπη παρουσίαση μεθόδων και τεχνικών απάτης και κλεψιάς μέσα από πραγματικά περιστατικά.

Από τον συγγραφέα του βιβλίου “Το εγχειρίδιο του καλού απατεώνα”, Δημήτρη Σιταρά