Του Θανάση Μουσόπουλου
Είχα τη χαρά στο παρελθόν, ανάμεσα στους σπουδαστές των τμημάτων Αρχαίων Ελληνικών και Ιστορίας και Πολιτισμού Θράκης στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, να περιλαμβάνεται ο Γιάννης Σαρσάκης. Επιπλέον είχα και την τιμή της συνεργασίας μαζί του στο σύλλογο του Διδυμοτείχου «Καστροπολίτες Γνώση και Δράση» στον οποίο είναι ενεργό μέλος. Στο Διδυμότειχο, που την αποκάλεσα «πολιτιστική πρωτεύουσα της Θράκης» είχα τη χαρά και τιμή να μιλήσω τρεις φορές τα τελευταία χρόνια.
Πριν από δέκα χρόνια ο Γιάννης Σαρσάκης μου χάρισε το βιβλίο του «Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης – ο εκ Διδυμοτείχου άγιος αυτοκράτορας του Βυζαντίου», για το οποίο εκφράστηκα πολύ θετικά προφορικά και γραπτά. Έγραφα καταλήγοντας : «Θεωρώ πολύ σημαντικό το βιβλίο αυτό του Ιω. Α. Σαρσάκη, γιατί αναφέρεται στη βυζαντινή περίοδο που είναι τόσο ενδιαφέρουσα και έχουμε τόσο λίγο ασχοληθεί μαζί της. Αξίζουν έπαινοι στο συγγραφέα και στους συντελεστές της έκδοσης». Το 2019 κυκλοφόρησε το νέο του έργο «Ο πάμμεγας σκηπτούχος άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο εκ Διδυμοτείχου», που μας δίδει την ωραία ευκαιρία να επανέλθουμε κι εμείς μιλώντας για τον θρακιώτη αυτοκράτορα και άγιο Ιωάννη Βατάτζη.
Στο οπισθόφυλλο της έκδοσης διαβάζουμε: «Στις σελίδες του βιβλίου αυτού, ο αναγνώστης θα περιηγηθεί στον βίο και τα κατορθώματα του Διδυμοτειχίτη Αγίου και Αυτοκράτορα Ιωάννη Γ’ Δούκα Βατάτζη. Παράλληλα θα έχει την ευκαιρία να ενημερωθεί για σημαίνοντα πρόσωπα αλλά και γεγονότα της Ρωμαίικης Οικουμένης κατά το πρώτο μισό του 13ου αιώνα, τα οποία έχουν άμεση σχέση με τον Βατάτζη. Επίσης, ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, στη γενέτειρα του ήρωά μας, το Διδυμότειχο, και την ιστορική του πορεία από τη Ρωμαϊκή περίοδο μέχρι την Οθωμανική κατάκτηση.
Προσδοκία του συγγραφέα είναι να αναγνωρισθεί το σημαντικότατο έργο του Διδυμοτειχίτη Αγίου Βασιλέα και να καταστεί στη συνείδηση όλων των αναγνωστών, ως μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Βυζαντινορωμαίικης περιόδου, αλλά και όλης της ιστορικής διαχρονίας του Ελληνικού έθνους. Πολύ εύστοχα, άλλωστε, ο μεγάλος Έλληνας βυζαντινολόγος Κωνσταντίνος Άμαντος (1874-1960) έγραψε ότι: «Ο Ιωάννης Βατάτζης υμνήθη και ζων και μετά θάνατον ως ουδείς ίσως άλλος αυτοκράτωρ του Βυζαντίου»!
Οφείλουμε να πούμε λίγα λόγια για τον συγγραφέα. Ο Ιωάννης Α. Σαρσάκης γεννήθηκε στο Ντόρτμουντ της Γερμανίας από γονείς μετανάστες το 1974. Κατάγεται από το Διδυμότειχο, όπου στην πόλη των κάστρων μαθήτευσε σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και το 1992 αποφοίτησε από το Τεχνικό Επαγγελματικό Λύκειο Διδυμοτείχου. Το 1995 εντάχθηκε στις Ένοπλες Δυνάμεις ως υπαξιωματικός του Οικονομικού Σώματος. Είναι έγγαμος με την αγιογράφο Δέσποινα Χατζηιωαννίδου με την οποία απέκτησε τρία τέκνα. Το ιστορικό και ερευνητικό του έργο, επικεντρώνεται στη μελέτη της τοπικής ιστορίας και αγιολογίας του Διδυμοτείχου, καθώς και της ιστορίας της Ρωμανίας/Βυζαντίου. Το 2008 από τις εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη και σε δεύτερη έκδοση από την ΤΕΔΚ ν. Έβρου το 2010 κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο του με τίτλο «Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης – ο εκ Διδυμοτείχου άγιος αυτοκράτορας του Βυζαντίου», σελ. 216, ενώ το 2019 εκδόθηκε το εκτενέστερο σύγγραμμά του για τα ίδια θέματα με τίτλο «Ο πάμμεγας σκηπτούχος άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο εκ Διδυμοτείχου», σελ. 386, εκδόσεις iWrite. Επίσης, διάφορα άρθρα του (ιστορικού περιεχομένου), έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες της Θράκης, ιστοσελίδες και περιοδικά ανάλογης θεματολογίας.
Προσεγγίζοντας τα έργα του Ιω. Σαρσάκη στο πρώτο μέρος θα δούμε συνοπτικά την ιστορική περίοδο στην οποία εντάσσεται ο Ιω. Βατάτζης και στη συνέχεια, στηριγμένοι σε κείμενα του συγγραφέα, θα πούμε λίγα λόγια για το έργο του μεγάλου θρακιώτη άγιου – αυτοκράτορα. Θα κλείσουμε παραθέτοντας τον πίνακα περιεχομένων του νέου βιβλίου του Ιω. Σαρσάκη, τον οποίο συγχαίρουμε από τα βάθη της καρδιάς μας.
Α. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ:
Η Ύστερη Βυζαντινή περίοδος χωρίζεται: Φραγκοκρατία (1204 -1261) και Παλαιολόγεια περίοδος (1261 – 1453). Το Βυζάντιο συρρικνώνεται και στο τέλος καταλύεται από Οθωμανούς. Παράλληλα όμως γεννιέται η νεοελληνική εθνότητα και η συνείδηση του Νέου Ελληνισμού, που ξεπηδά από την αντίθεση προς τους Φράγκους κατακτητές. Στη Δύση κατά το 13ο αι. η Φεουδαρχία φτάνει στο απόγειό της και μετά αρχίζει να παρακμάζει. Μετά την Τέταρτη Σταυροφορία το 1204 καταλύεται η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και δημιουργούνται
- Λατινικά κράτη
Στη θέση της παλαιάς αυτοκρατορίας που καταλύθηκε από τους Ενετούς και τους Φράγκους το 1204 δημιουργήθηκε ένα μωσαϊκό βασιλείων και ηγεμονιών. Στην Ανατολή δημιουργήθηκε ένα τεράστιο αποικιακό κράτος των Βενετών. Τα κρατίδια των Φράγκων ήταν αδύναμα. Αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης ανέλαβε ο κόμης Βαλδουίνος της Φλάνδρας. Ο Βονιφάτιος Μομφερατικός ίδρυσε το βραχύβιο Βασίλειο της Θεσσαλονίκης. Στη Νότια Ελλάδα: Δουκάτο της Αθήνας και Ηγεμονία της Αχαΐας. Ο αυτοκράτορας της Νικαίας Μιχαήλ Παλαιολόγος απέσπασε περιοχές και ίδρυσε το Δεσποτάτο του Μορέως. Μέχρι το 1432 οι περισσότερες λατινικές κτήσεις της Πελοποννήσου κατακτήθηκαν από Έλληνες
- Ελληνικά κράτη: α) Αυτοκρατορία Μεγαλοκομνηνών β) Κράτος Ηπείρου και γ) Αυτοκρατορία της Νίκαιας:
Ο Θεόδωρος Λάσκαρης στη δυτική Μικρά Ασία ίδρυσε το μεγαλύτερο ελληνικό κράτος με έδρα τη Νίκαια. Είχε πολλούς εχθρούς, αλλά το 1205 η αριστοκρατία της Θράκης στη μάχη της Αδριανούπολης συνέτριψε τους δυτικούς και αιχμαλωτίζει το Βαλδουίνο. Ο Θεόδωρος στέφεται αυτοκράτωρ και βασιλεύς των Ρωμαίων το 1208. Ο γαμπρός του Ιωάννης Βατάτζης επεκτείνει το κράτος και το καθιστά ισχυρό. Έτσι η Νίκαια ήταν μια διεθνώς υπολογίσιμη δύναμη. Τον Ιωάννη διαδέχθηκε ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης που κατέστησε την αυλή κέντρο ανθρωπιστικών ενασχολήσεων. Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος το 1261, αφού συνήψε με τους Γενουάτες τη Συνθήκη του Νυμφαίου, στις 25 Ιουλίου κυριεύει την Κωνσταντινούπολη διά του στρατηγού Αλέξιου Στρατηγόπουλου. Το Σεπτέμβριο του 1261 ο Μιχαήλ Η΄ στην Αγία Σοφία ξαναστέφεται, σύμβολο αναγέννησης της Αυτοκρατορίας.
Β. ΕΡΓΟ ΙΩΑΝΝΗ ΒΑΤΑΤΖΗ:
Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης γεννήθηκε στο Διδυμότειχο το 1193. Υπήρξε Αυτοκράτορας από το 1222 ως το 1254. Υπήρξε κατά κοινή ομολογία όλων των ιστορικών ένας από τους μεγαλύτερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Πρώτιστο μέλημα του Ιωάννου ήταν ο λαός του. Για αυτό έμεινε στην ιστορία γνωστός ως πατέρας των Ρωμαίων.
Ως προς τις στρατιωτικές του ενέργειες, συνετέλεσε τα μέγιστα στην ανόρθωση της Αυτοκρατορίας και τη μετά το θάνατό του ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Επικοινώνησε διπλωματικά ακόμα και με τους Δυτικούς, προκειμένου να πετύχει το στόχο του, ήτοι την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης.
Η εσωτερική του πολιτική αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Κατόρθωσε να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο του απλού λαού, με την εξυγίανση της δημόσια διοίκησης και την πάταξη της αδικίας και της ασυδοσίας των αρχόντων. Επέφερε ευημερία στο λαό και άνθηση της οικονομίας σε όλους τους τομείς. Με σειρά μέτρων ενίσχυσε τις χαμηλές οικονομικά και κοινωνικά τάξεις. Μείωσε τη φορολογία και με τη θεσμοθέτηση του εμπορίου, της βιοτεχνίας, της κτηνοτροφίας και της γεωργίας ευνόησε την ανάπτυξη και την κερδοφορία. Απαγόρευσε την εισαγωγή ειδών πολυτελείας, με αποτέλεσμα να ενισχυθεί η εντόπια παραγωγή. Φρόντισε την παιδεία ανεγείροντας σχολεία και βιβλιοθήκες, ίδρυσε νοσοκομεία και φιλανθρωπικά ιδρύματα, οικοδόμησε μεγαλόπρεπους ναούς και ενίσχυσε οικονομικά πολλά μοναστήρια. Ο ίδιος κατείχε τόση περιουσία όση του χρειαζόταν για να συντηρείται.
Όσον αφορά την άμυνα του κράτους του, την ενίσχυσε με οχυρωματικά έργα, ασφαλίζοντας τα σύνορά του και δίνοντας εργασία σε πολλούς ανθρώπους. Στα σύνορα τοποθέτησε ακρίτες, έδωσε γη να καλλιεργούν για να ζουν τις οικογένειές τους, εξασφαλίζοντας έτσι ισχυρή φύλαξη των συνόρων του.
Δεν εμπλεκόταν σε πόλεμο, αν δεν υπήρχε άμεση ανάγκη και προσπαθούσε πάντα να εκμεταλλεύεται τα λάθη των αντιπάλων του. Στο διπλωματικό τομέα διέπρεψε, καθώς ήξερε να εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες των αντιπάλων του.
Ο Ιωάννης ουσιαστικά παρέλαβε μια επαρχία και κατόρθωσε να τη μετατρέψει σε Αυτοκρατορία. Στην πραγματικότητα έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία ενός άλλου είδους κράτους, το οποίο είχε καθαρά Ελληνική ταυτότητα, με δημοκρατικό χαρακτήρα. Πρωταρχικός στόχος του ήταν η ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης και η ανασύσταση της Αυτοκρατορίας.
Αξιοπρόσεκτη είναι η επιστολή που έστειλε ο Βατάτζης στον Πάπα Γρηγόριο Θ΄, στην οποία μπορούμε να δούμε το Ελληνικό φρόνημα που τον διακατείχε, καθώς ο ηγέτης της Νίκαιας ανατρέχοντας στο ιστορικό του παρελθόν με υπερηφάνεια δηλώνει την εθνική του ταυτότητα. Αποτελεί το εξαιρετικό παράδειγμα Ελληνορθόδοξου ηγέτη, συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στην αφύπνιση και τη δημιουργία του νέου Ελληνισμού.
Κοιμήθηκε στο Νυμφαίο της Μικράς Ασίας το 1254. Η μεγαλύτερη ιστορική του επιβράβευση επήλθε μετά το θάνατό του, όταν ανακηρύχθηκε από το λαό Άγιος. Η μνήμη του τιμάται στις 4 Νοεμβρίου από την ορθόδοξη εκκλησία. Για τον Άγιο Βασιλιά του Ελληνισμού επικρατούν πολλοί θρύλοι και παραδόσεις.
Παραθέτουμε τον Πίνακα Περιεχομένων του νέου βιβλίου «Ο Πάμμεγας σκηπτούχος άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο εκ Διδυμοτείχου».
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΜΑΪΟΣ 2020
ΔΙΑΒΑΣΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: Ο ΠΑΜΜΕΓΑΣ ΣΚΗΠΤΟΥΧΟΣ ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ Ο ΕΚ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ