Ο ρόλος του σχολείου είναι καθοριστικός τόσο στον άξονα της αντιμετώπισης, όσο και σε αυτόν της πρόληψης του εκφοβισμού. Το σχολείο οφείλει να αναπτύξει τους μηχανισμούς εκεί νους που θα μειώσουν και θα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το φαινόμενο. Είναι σε γενικές γραμμές απαραίτητο το να επιμορφώνονται οι εκπαιδευτικοί (κάτι το οποίο ήδη γίνεται στα σχολεία μας) σχετικά με το φαινόμενο και να έχουν ταυτόχρονα καλή επικοινωνία με τους γονείς των θυτών και των θυμάτων. Το σχολείο χρειάζεται να ενισχύσει και να δημιουργήσει ενεργούς θεατές οι οποίοι δεν θα μένουν απαθείς, αλλά και να απευθύνεται στους αρμόδιους φορείς, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο (για παράδειγμα στην περίπτωση του ηλεκτρονικού εκφοβισμού).
Η αποτελεσματικότητα του ρόλου του σχολείου
Όσον αφορά το κομμάτι της αποτελεσματικότητας του ρόλου του σχολείου, καθώς επίσης και της στρατηγικής που χρειάζεται να εφαρμόσει, υπάρχουν άπειρες έρευνες από μελετητές. Άφθονη βιβλιογραφία, κυρίως ξένη αλλά και ελληνική, είναι εστιασμένη στο σχολείο, στον εκπαιδευτικό και στα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν με κάθε λεπτομέρεια.
Στο παρόν βιβλίο, θα αναλυθούν τα κυριότερα βήματα τα οποία χρειάζεται μία σχολική μονάδα ή ένας εκπαιδευτικός να εφαρμόσει. Περαιτέρω ανάλυση θα ήταν αδύνατη, γιατί το θέμα αυτό απαιτεί αποκλειστικότητα σε ένα βιβλίο και σίγουρα θα απευθυνόταν σε εκπαιδευτικούς ή φοιτητές και μόνον, κάτι το οποίο δεν ισχύει για το παρόν σύγγραμμα.
Προκειμένου λοιπόν το σχολείο να συμβάλει αποτελεσματικά στην καταπολέμηση του εκφοβισμού ως φαινομένου, κρίνεται απαραίτητη η εφαρμογή μίας ολοκληρωμένης προσέγγισής του, στόχος της οποίας είναι και η παροχή βοήθειας σε όλους όσοι εμπλέκονται σε αυτήν την κατάσταση. Όπως έχει καταρριφθεί ο μύθος σε προηγούμενο κεφάλαιο, δεν είναι μόνο ο θύτης το «πρόβλημά» μου στο σχολείο. Θέμα προς αντιμετώπιση είναι και το θύμα και οι αυτόπτες μάρτυρες, γι’ αυτό ακριβώς και προβάλλει επιτακτική η ανάγκη να δράσω ως σχολική μονάδα, ολιστικά.
Η ανάπτυξη μιας ολιστικής προσέγγισης είναι μια διαδικασία που δεν συμβαίνει τυχαία, αλλά στηρίζεται σε μια συγκεκριμένη μεθοδολογία. Η μεθοδολογία αυτή έχει προταθεί και στο εγχειρίδιο για τους εκπαιδευτικούς με τίτλο «Η εκφοβιστική συμπεριφορά μεταξύ των μαθητών στο σχολείο», του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Δάφνη ΙΙ (σελ. 14 – 20). Εδώ, μεταφέρονται επιγραμματικά τα βασικότερα σημεία της, ενώ ο περαιτέρω σχολιασμός είναι προσωπικός.
Βήμα 1ο – Παραδοχή
Θεωρείται ως ο ακρογωνιαίος λίθος για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Για να λάβει κανείς μέτρα προς αντιμετώπιση κάποιου προβλήματος, για να μπορέσει να ξεκινήσει η διαδικασία, θα πρέπει πρώτα να αναγνωριστεί ότι όντως υπάρχει πρόβλημα το οποίο και χρήζει άμεσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης. Χρειάζεται να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχει πρόβλημα και να μην κλείνουμε τα μάτια.
Η αναγνώριση, επομένως, του γεγονότος ότι ο εκφοβισμός ως φαινόμενο υπάρχει σε κάθε σχολική μονάδα, είτε σε μικρότερο είτε σε μεγαλύτερο βαθμό, δεδομένου ότι το σχολείο συνιστά μία μικρογραφία της κοινωνίας, ανεξάρτητα από παράγοντες όπως είναι η κοινότητα στην οποία βρίσκεται, ή τα θρησκευτικά πιστεύω, ή η εθνική καταγωγή των μελών της κοινότητας κ.λπ., αποτελεί το πρώτο καθοριστικό βήμα στην ανάπτυξη τρόπων καταπολέμησης αυτής της νοσηρής κατάστασης.
Βήμα 2ο – Διαμόρφωση και καθορισμός αντιεκφοβιστικής πολιτικής
Η χάραξη και η ουσιαστική τήρηση πολιτικών και κανονισμών αναφορικά με την πρόληψη και την καταστολή του φαινομένου του εκφοβισμού, συνιστά ένα ζωτικό στοιχείο για την επιτυχή αντιμετώπιση της άσχημης αυτής κατάστασης. Οι κανόνες όμως αυτοί δεν επιτρέπεται να έρχονται σε αντίθεση με τους κανόνες λειτουργίας των σχολείων, ενώ θα πρέπει οπωσδήποτε να εφαρμόζονται, γιατί η βεβαιότητα ύπαρξης κυρώσεων στους παραβάτες είναι και εκείνη που αποθαρρύνει τους επίδοξους θύτες από το να επιδείξουν τέτοια αντικοινωνική συμπεριφορά.
Σύμφωνα με το εγχειρίδιο που αναφέρθηκε πιο πάνω, η αντιεκφοβιστική πολιτική του σχολείου οφείλει να συγκροτείται από τα ακόλουθα στοιχεία:
- Μια σαφή και σταθερή δήλωση σχετικά με τη στάση του σχολείου σε ό,τι αφορά την εκφοβιστική συμπεριφορά. Αυτό συνεπάγεται αφενός μηδενική ανοχή σε οποιοδήποτε περιστατικό εκφοβισμού (μήνυμα το οποίο μεταφέρεται τόσο σε γονείς, όσο και σε παιδιά) και αφετέρου μια ξεκάθαρη εννοιολογική ερμηνεία του φαινομένου (τι είναι bullying, τι δεν είναι bullying-σύγκρουση, πως εκδηλώνεται κ.ο.κ.)
- Περιγραφή του τι συνιστά εκφοβιστική συμπεριφορά και των διάφορων μορφών με τις οποίες αυτή εκδηλώνεται.
- Υιοθέτηση στρατηγικών πρόληψης (διαμόρφωση κανόνων συμπεριφοράς, ουσιαστική επίβλεψη χώρων, ευφυής αξιοποίηση του αναλυτικού προγράμματος, εφαρμογή προληπτικών προγραμμάτων).
- Παροχή ευκαιριών αναφοράς των εκφοβιστικών συμπεριφορών σε όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας, ειδικά στους μαθητές – θύματα.
- Χάραξη πολιτικών και διαδικασιών άμεσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης περιστατικών εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Όταν παρουσιαστεί ένα περιστατικό, πώς θα το αντιμετωπίσω.
- Δικαιώματα και ευθύνες των παιδιών, γονιών και εκπαιδευτικών.
- Διαδικασίες παρακολούθησης και αξιολόγησης της πολιτικής.
Βήμα 3ο – Υλοποίηση της αντιεκφοβιστικής πολιτικής του σχολείου
Για την υλοποίησή της χρειάζεται ο καταρτισμός ενός σχεδίου δράσης, ο οποίος επιγραμματικά, σύμφωνα και πάλι με το άνωθεν αναφερθέν εγχειρίδιο, θα πρέπει να απαρτίζεται από τα ακόλουθα στοιχεία:
- Όραμα και φιλοσοφία του σχολείου.
- Ενημέρωση όλων των μελών της σχολικής κοινότητας (εκπαιδευτικών, γονέων και μαθητών) σχετικά με το φαινόμενο του εκφοβισμού και τους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης αυτού.
- Ενημέρωση των γονέων σχετικά με τη σημασία της συνεργασίας τους ως προς την αντιμετώπιση του φαινόμενου του εκ φοβισμού.
- Διερεύνηση λεπτομερειών σχετικά με το φαινόμενο του εκφοβισμού στα πλαίσια του σχολείου.
- Καθορισμό των δικαιωμάτων και των ευθυνών των παιδιών, των γονιών και των εκπαιδευτικών.
- Κανονισμούς σχετικά με τις τηρητέες πολιτικές και διαδικασίες ως προς την καταπολέμηση φαινομένων εκφοβιστικής συμπεριφοράς.
- Σχεδιασμό αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης.
- Διαρκή παρακολούθηση, αξιολόγηση και βελτίωση των εφαρμοζόμενων πολιτικών.